Ilk öncə fikir bildirdiyinizə görə təşəkkür edirəm. Videonun əsas məqsədi ondan ibarətdir ki, qeyd olunan "primogenitura arqumenti" heç də birmənalı qəbul edilmiş arqument deyil. Gregory Clark və Avner Greif`in arqumentləri ilə tanışam, arqumentlərinin bir hissəsi kimi primogenituranın rolunu da qeyd etdiklərini. Amma yəgin ki, siz də o arqumentlərin kritikası ilə tanışsınız. Sizin qeyd etdiklərinizi sonsuza qədər müzakirə etmək olar, ona görə də sadəcə bir neçə məqama toxunmaq istəyirəm. "hüququn formalaşmadığı dönəmdə böyük sahibkarlıq daha önəmli idi" deyirsiz. İlk öncə burada hüququn formalaşması çox nisbi bir məfhumdur. 1870-1914 illər arasında Almaniyada kiçik sahibkarlığın pozitiv nəticə göstərdiyindən artıq hüququn kifayət qədər inkişaf etdiyi nəticəsinə varmaq səbəb və nəticəni əks istiqamətdə anlamaqdır. Almaniyanın həmin dövrdə demokratiya olduğu da deyilməz. Böyük sahibkarlığın həqiqətən də daha önəmli olmasını qəbul etsək belə, yenə də başqa məsələlər qalır: böyük sahibkar olan böyük oğlun uğurlu (və ya ağıllı) olmaması, böyük sahibkarların siyasi gücü cəmləşdirib iqtisadi staqnasiyaya gətirməsi (İtalyan şəhər dövlətləri kimi). Digər tərəfdən Avropada primogenituranın olmadığı mümkün "alternativ tarixdə" böyük sahibkarlıq problemi həll edilə bilməz mi? Avropalılar özləri bu problemin həll yolunu tapıblar: korporasiyalar ilə. Sadəcə bu məğzdə davam etmək olar... Amma digər dediyinizə baxaq: "primogenitura kolonializm üçün önəmli olub". Tarixdə kolonializm ilə məşğul olan bir çox cəmiyyət olub, onların heç də hamısı primogenituralı olmayıb. Üstəlik, araşdırmaçılara Amerikaların koloniya edilməsində primogenituranın və ya xəstəliklərin rolunun daha böyük olması haqda sual versək düşünürəm ki, əksəriyyət xəstəliklərə üstünlük verəcək. Bu misalı verməkdə məqsədim odur ki, biz kolonializm ilə primogenitura arasında bağ qura bilsək də, bu primogeniturasız kolonializmin olmayacağını deməyə kifayət deyil. Xəstəliklərsiz kolonializmin olmaması qat-qat daha ehtimallıdır. Bu dediklərimə yaxşı örnək Birləşmiş Hollandiya Əyalətləridir. Bu ölkə erkən modern dövrün ən uğurlu ölkəsi hesab edilir, çox uğurlu kolonizator da olub, amma bir çox digər Avropa ölkəsi ilə müqayisədə primogenitura ciddi şəkildə tətbiq edilməyib. bəzi araşdırmaçılar burada olan bərabər bölgünün buna təsir göstərdiyini də deyirlər...

@@teymurasgarli9506 Ətraflı cavabınız üçün təşəkkür edirəm. Bir iki məqam var ki, bildirməkdə fayda var. Əlbəttə kolonializmin yaranmasına, inkişafına (Eləcə də iqtisadi inkişaf) səbəb olan saysız hesabsız faktorlar tapmaq mümkündür. Tarix boyu hadisələrin xronolojik ardıcıllığı, səbəb-nəticə formasında baş verdiyini deməyə əsas deyl. A hadisəsi B hadisəsindən sonra gəlirsə, A, B-nin ucbatından baş verdiyini deməyə əsas vermir. Belə olan halda məsələyə rasional izahat vermək gərəkir. Sırf miras çərçivəsində misalçün, mirasdan pay götürən oğulun mal-mülkü qoyub uzaq diyarlara getməsi əksəri üçün ağlabatan deyl. Amma mirasdan pay əldə etməyən gəncin həyatını böyük qardaşın kölgəsində yaşamaq istəməyəcəyi ağlabatandır. Sənaye dövrü üçünsə İngiltərə yaxşı tədqiq edilmiş ölkədi desək yanılmarıq. Sənayeni müxtəlif istiqamətlərdə sürətli inkişaf etməsi o sahələrə investisiya edənlərin hesabına idi. Yəni kapitalın mənbəyi təbii olaraq böyük torpaq sahibi varlı ailələr idi. Bu ailələr böyük sahibkarlarıydı və riskli addımlar ata bilirdilər və ona görə də mədən, tikinti, gəmiqayırma, poladəritmə, dəmiryolu və s. sənaye sahələrinin inkişafını sürətləndirirdilər. Burada ən maraqlı olan şəhərlərdə istehsalatda işləyən bu qədər işçi qüvvəsinin haradan gəlməsidir. Puzzle-ın son parçası da budur, mirasdan ədalətli pay almamış insanlar şəhərlərə işləməyə gəlirdilər. Yəni bir növ Win-Win vəziyyəti. Qısa araşdırma etdim, Birləşmiş Hollandiya Əyalətində iqtisadiyyat ticarət və ağıllı diribaş tacirlərinin üstündə qurulmuşdu, nəyinki kənd təsərrüfatı. Ona görə tətbiq edilən miras praktikasının nə dərəcədə əhəmiyyətli olması sual altındadır. Bərabər bölgünün iqtisadi inkişafa müsbət təsirini inkar etmirəm amma bu paralel olaraq ölkənin digər rifah indikatorlarının da nisbətən müsbət və ya müsbət tendensiyada olduğu halda mümkündür. Günümüzdə isə primogenitura istər humanizm, istərsə də iqtisadi prinsiplərə görə düzgün bir təcrübə deyl.

bəli sizinlə tamamilə razıyam ki, bu proseslər çox mürəkkəbdir, və bir çox müxtəlif səbəbdən ibarətdir. bir çox halda bunları bir-birindən ayırmaq çətinləşir. bu videonun və ümumiyyətlə bu haqda danışdığım digər videolarda əsas məqsəd bu fikir müxtılifliyi, tarixi proseslərin mürəkkəbliyini göstərməkdir. sizin şəhərlənmə haqda dediyiniz arqumenti başa düşür, sadəcə onu deyə bilərəm ki, burda da müxtəlif arqumentlər var. ən bəsitindən götürsək, xatırladığım qədəri ilə Brenner arqumentində primogenituranın rolu qeyd edilmir, Brenner arqumenti isə artıq bir növ klassik arqumentdir. digər araşdırmaçılar digər arqumentləri də irəli sürüblər (sahillər, portlar, fraqmentasiya, iqlim, ticarət, kolonializmin özünü qeyd edənlər də var və s). Şəxsi fikrim odur ki, mümkün olan alternativ tarixdə İngiltərədə primogenitura olmasa idi yenə də sənayə inqilabı olacaqdır. Necə ki kontinental Avropa da sənayə İnqilabı primogenituranın olmadığı yerlərdə də sonradan baş vermişdir. Eyniylə, İngiltərədə sənayə inqilabına təkan verən səbəblər (primogenitura xaric) misal üçün Song İmperiyasında ərsəyə gəlsəydi Song İmperiyasında sənayə inqilabı baş verərdi. Təbii ki, istər Çində istər orta şərqdə və ya hindistanda çox uzun müddət urbanizasiya səviyyəsi Avropadan yüksək olub (primogenituranın olmamasına rəğmən). Müzakirəyə görə mən də sizə təşəkkür edirəm.

@@teymurasgarli9506 Mən də təşəkkür edirəm, uğurlar 👍