بحث حق و تکلیف(۱)، مقدمه ای در باب شکل گیری مفهوم حق در دنیای مدرن - از زبان عبدالکریم سروش

فایل صوتی :
drive.google.com/file/d/1hro0...
---------------------------
لیبرالیزم مکتب حق محوری است و مسئله حقوق انسان در لیبرالیسم در صدر مینشیند، آدمیان خود را محق میشمارند و مفهوم حقهمه ادیان در گذشته در پارادایم تکلیف آمده اند، زبانشان نیز زبان تکلیف است و آدمیان خود را مکلف میشماردند.
امروزه سیاست حق مدارانه است، قانون و حکومت نیز برای حفاظت از حقوق آدمیان وضع میشوند. لیبرالیزم مکتب حق محوری است و مسئله حقوق انسان در لیبرالیسم در صدر مینشیند، آدمیان خود را محق میشمارند و مفهوم حق چشمگیرترین مفهومی است که برای یک انسان مدرن مطرح میشود
اخلاق امروز یک رقیب جدید دارد بنام حق، که خود را باید با حقوق آدمیان موزون کند. یکی از معضلات دنیای جدید در کنار هم قرار گرفتن حق و اخلاق است و رقابتی که اینها با هم دارند. اندک زمانی است که این رقابت و معارضه آشکار شده اما هنوز نکته ها در انبان دارد که بعدها آشکار خواهد شد.
از مشروطه به این طرف مسئله قانون در ایران اهمیت بسیار پیدا کرد و اخیرا هم در ایران بر قانون تاکید بسیار میرود. از ناحیه روشنفکران اینکه حکومت باید قانونی شود و آنچه که ما کم داشتیم توجه به قانون بود و آنچه که مشروطه میخواست با خود بیاورد و ناکام ماند، حکومت قانونی بود و توجه به قانون و دانستن اهمیت آن.
قانون در جهان جدید به معنای قانون در جهان قدیم نیست. قانون در جهان جدید برای حفاظت از حقوق آدمیان است در حالی که در جهان قدیم قانون بیان تکالیف آدمیان بود .
‍
اتفاقا مسلمانان و یهودیان هردو که شرع و شریعت دارند با قانون کاملا آشنا هستند و قانون مدارانه زندگی میکنند و برای یک مسلمان و یهودی حقیقتا خوراکشان تحت یک نظم و فرمان شریعت است پوشاکشان، رفتارشان، خریدشان، فروششان، ازدواجشان، کسی سرخود کاری نمیکند اما این قوانین همه از جنس تکلیف است یعنی شارع و خداوند گفته است که چنین کنید و چنان نکنید .
آنچه که از نوشته و صحنه غایب است این روح جدید است که در قانون دمیده شده است روح حق و روح حقوق. اما دریغا که روح این مطلب همچنان مغفور ماند.
در سال ۱۹۴۸ پس از جنگ جهانی دوم سران ملل اعلامیه حقوق بشر را منتشر کردند که
همه بر مبنای حقوق تازه انسان نوشته شد. مفهوم حق بخوبی تثبیت شده و وارد اندیشه عمومی شده بود، فیلسوفان روی آن کار کرده بودند و قانونهای اساسی رفته رفته بر مبنای حق و حقوق تشکیل شد. میتوان گفت حدود۲۵۰ سال است که این پارادایم جدید متولد شده و جا افتاده تر شده و مثادیق بسیار برای حقوق بشر شناخته شده است.
در ابتدا که مفهوم کلان حق و حقوق بشر خلق شد، حقوقی مانند حق آزادی مذهب، حق آزادی بیان در مقابل استبداد و سلطنت مطلقه، حق دفاع از خویشتن، حق مالکیت و ... شناخته شد و در اعلامیه حقوق بشر منظور شده بود.
اما در مخیله آنهایی که اعلامیه حقوق بشر را می نوشتند نمیگنجید که از دل این موجود تازه آفریده شده چه فرزندانی بیرون خواهد آمد و قصه خیلی فراتر از اینها بود که به ذهن آنها نمیرسید و این همچنان که پیش آمد نتایج منطقی خودش را زایید، حق همجنس گرایی و ازدواج دو همجنس با هم، نمونه هایی از این دست هستند.
برای حکومت استبدادی در گذشته آلترناتیوی وجود نداشت، یک مستبدی که میرفت یک مستبد دیگری بجای آن مینشست، به همین دلیل بزرگان قوم توصیه به مبارزه و انقلاب و عصیان نمیکردند که بسیار هوشمندانه بود. سعدی و حافظ و مولوی و غزالی هیچکدامشان به مردم نمیگفتند در مقابل ظالمان برخیزید و شورش کنید و آنها را براندازید، برای اینک میدانستند اینها که برافتند شخص دیگری مانند آنها به جایشان مینشیند. تئوری، تئوری استبداد بود و هر کسی می آمد فرمانش همان بود. امروز است که برای استبداد بدیل پیدا شده که همان دموکراسی است.
دموکراسی یعنی سیاست حق مدار، سیاستی که از حقوق مردم دفاع میکند و بر حقوق مردم بنا شده است و آدمیان به دلیل حقوقی که دارند حکومتی را انتخاب میکنند.
تفاوت دموکراسی که یک نظام سیاسی حقوق مدار است با نظام استبدادی یا با نظام ولایت فقیه این است که در نظام استبدادی یک سیاست و حکومت تکلیف مدار اتوریتارین است که از بالا تکلیف را به شما القا میکند و از شما عمل میخواهد اما دموکراسی یک نظام حقوق مدار است و قانونی را هم که وضع میکند مردم به دلیل حقی که دارند آن قوانین را وضع میکنند و آنگاه تکلیف آدمیان میشود یعنی چون خودشان پذیرفته اند، یعنی همان اصل اومانیزم و لیبرالیزم است.
-------------------------
منبع :
مدرسه مولانا جلال الدین School of Rumi
سلوک دیندارانه در جهان مدرن - جلسه سی و یکم
عبدالکریم سروش

[@javadhamidi7276]

بسیار سپاسگزارم از ویدیوی که به اشتراک گذاشتید.