Ἀριστοτέλους, ῾Περὶ Ψυχῆς῾, Δ´: Ὁ ποιητικὸς ἢ ἐνεργείᾳ νοῦς καὶ ὁ παθητικὸς ἢ δυνάμει νοῦς - Mέρος 2

Τίτλος Ὁμιλίας: «Ἀριστοτέλους, ῾Περὶ Ψυχῆς῾, Δ´: Ὁ ποιητικὸς ἢ ἐνεργείᾳ νοῦς («θύραθεν νοῦς») καὶ ὁ παθητικὸς ἢ δυνάμει νοῦς (ὑλικὸς νοῦς)». Δεύτερο μέρος
(Παραδόθηκε στίς 2 Ἀπριλίου 2024 στό Λαϊκό Παν/μιο/Ἑταιρεία τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ)
Εἰσηγήτρια: Ἄννα Μαρκοπούλου, Δρ Ἐπιστημῶν τῆς Ἀγωγῆς Παν/μίου Σορβόννης Παρισίων
Ἡ ἐπιλογή καθώς καί ἡ ἀπόδοσις τοῦ συνόλου τῶν χωρίων ποὺ ἀκολουθοῦν ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα στὰ νέα ἑλληνικὰ εἶναι τῆς εἰσηγήτριας.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΟΜΙΛΙΑΣ
Ἡ διανοητική δραστηριότητα τοῦ «παθητικοῦ νοῦ» εἶναι ἔγχρονη, ἐκτυλίσσεται μέσα στόν χρόνο. Ἐμεῖς, ὡς ὄντα φθαρτά καί θνητά, λειτουργοῦμε μέ αὐτόν τόν παθητικό καί ὑλικό νοῦ, ὁ οποῖος γίνεται ἱκανός νά νοήσει, μόνο μέ τήν βοήθεια του «ενεργείᾳ νοῦ». Αυτό σημαίνει ὅτι ὁ «παθητικός νοῦς» μας εἶναι «ἐν δυνάμει» τὰ νοητὰ, ἀλλὰ κανένα δὲν εἶναι ἀκόμη «ἐν ἐνεργείᾳ» νοητὸ, προτοῦ ὁ «παθητικός νοῦς» μας γίνει ἱκανός νὰ τά νοήσει. Ἔτσι, ὁ «παθητικός νοῦς» εἶναι σάν ἕνας «ἄγραφος πίνακας» (tabula rasa), στόν ὁποῖο θά ἔρθει νά γράψει ὁ «ἐνεργητικός νοῦς» (ὁ «γραμματεύς» τῆς ψυχῆς). Ὁ «ἐνεργείᾳ νοῦς» εἶναι νοητός, μὲ τὸν ἴδιο ἀκριβῶς τρόπο ποὺ εἶναι καὶ τὰ νοητά. Γιατὶ γιὰ τὰ ἄϋλα ὄντα, τὸ ὑποκείμενο ποὺ νοεῖ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς νοήσεως εἶναι ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ πρᾶγμα. Αὐτό συμβαίνει ἐπειδὴ ἡ «ἐν ἐνεργείᾳ» γνωστικὴ δύναμη καὶ αὐτὸ ποὺ εἶναι γνωστὸ, δηλαδὴ πάντοτε «εἶναι» ἤδη «ἐν ἐνεργείᾳ» γνωστὸ, ἀλλὰ ποτὲ δὲν «γίνεται» γνωστό, εἶναι ἕνα καί τό αὐτό πρᾶγμα. Ἀντιθέτως, τὰ ὑλικὰ ὄντα, «γίνονται» γνωστά, δὲν εἶναι ἐξαρχῆς καὶ ὅλα μαζὶ γνωστά. Ἐπειδὴ, λοιπὸν, ὅπως ἀκριβῶς σἐ ὅλη τὴν φύση ὑπάρχει ἕνα μέρος ποὺ εἶναι ὕλη καὶ ἔνα ἄλλο μέρος ποὺ εἶναι το αἴτιον καὶ μάλιστα τὸ ποιητικὸν αἴτιον, ἐπειδὴ δημιουργεῖ τὰ πάντα, ἔτσι ακριβῶς εἶναι ἀναγκαῖο καὶ μέσα στὴν ψυχὴ νὰ ὑπάρχουν τοῦτες οἱ διαφορές. Ὁ ἕνας, λοιπόν, νοῦς, ὁ παθητικὸς ἢ δυνάμει νοῦς (ὑλικὸς νοῦς), ἀναλογεῖ στὸ ἕνα μέρος, δηλαδὴ στὴν ὕλη, ἐπειδὴ «γίνεται» τὰ πάντα, ἐνῷ ὁ ἄλλος νοῦς, ὁ ποιητικὸς ἢ ἐνεργείᾳ νοῦς («θύραθεν νοῦς»), ἀναλογεῖ στὸ ἄλλο μέρος, δηλαδὴ στὸ ποιητικὸν αἴτιον, ἐπειδὴ «δημιουργεῖ» τὰ πάντα, σὰν νὰ κατέχει κάποιο εἶδος ἔμφυτης γνώσεως, ὅπως τὸ φῶς· γιατὶ, κατὰ κάποιον τρόπο, καὶ τὸ φῶς κάνει ἔτσι ὥστε αὐτὰ ποὺ εἶναι «ἐν δυνάμει» χρώματα, νὰ «γίνουν» «ἐν ἐνεργείᾳ» χρώματα. Καὶ τοῦτος ὁ ποιητικὸς νοῦς εἶναι χωριστὸς σὲ σχέση μὲ τὸ σῶμα καὶ ἀπαθής, δηλαδὴ δὲν ρέπει πρὸς τὸ σῶμα, καθώς καὶ ἄμικτος, δηλαδὴ καθαρὸς ἀπὸ ὁποιαδήποτε πρόσμειξη μὲ τὴν ὕλη, ἐφόσον εἶναι στὴν καθαρὴ οὐσία του ἐνέργεια. Αὐτὸ συμβαίνει, γιατὶ πάντοτε αὐτὸ ποὺ ἐνεργεῖ εἶναι ἀνώτερο ἀπὸ αὐτὸ ποὺ πάσχει καὶ ἡ ἀρχὴ, δηλαδὴ τὸ ποιητικὸν αἴτιον, εἶναι ἀνώτερο ἀπὸ τὴν ὕλη.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΟΜΙΛΗΤΡΙΑΣ
drive.google.c...