Bademler Köy Tiyatrosu 90 yaşında: “Yaparsınız evladım” diyen bir babaanne gibi...

Bademler Köy Tiyatrosu 90 yılı bulan geçmişiyle tiyatro tarihinde çok özel bir yerde duruyor. Prof. Dr. Semih Çelenk ve Bademler Köy Tiyatrosu’nun yöneticileriyle sivil, ödeneksiz, yerel bir köy tiyatrosunun taşıdığı anlamı ve diğer köy tiyatrolarına nasıl örnek olduğunu konuştuk.
İzmir’in Urla ilçesine bağlı Bademler Köyü’nde asırlık bir çınar gibi ayakta Bademler Köy Tiyatrosu. Tiyatronun öyküsü Cumhuriyet’in ilk yıllarında Mustafa Anarat’ın öğretmen olarak köye atanması ile başlıyor. Yedek subay öğretmen olarak köyde göreve başlayan Anarat’ın ilk işi kütüphane kurmak, ikinci işi tiyatro kurmak olmuş. Mustafa Anarat’ın yazıp yönettiği bir oyunla 1933 yılında yolculuğuna başlayan Bademler Köy Tiyatrosu, sahnesi olan bir köy tiyatrosu olarak Türkiye’de özel bir örnek oluşturuyor.
Bademler Köyü Kültür Sanat Derneği yöneticisi, oyuncu Seyfettin Şen, Bademler Köy Tiyatrosu’nun henüz Devlet Tiyatrosu’nun dahi olmadığı bir Türkiye’de, pek çok ilde tiyatro yokken kurulduğunu hatırlatıyor: “İlk oyun okul binasının yanında kurulan bir platformda oynanıyor. Sinema gösterimlerinin de yapıldığı bir depoda sahneliyorlar, köy kahvesinde sahneliyorlar”.
1960’lara kadar Bademler Köy Tiyatrosu köyün farklı mekanlarında hemen her yıl oyunlar sahneleyerek ilerliyor. Bademler Köyü Kültür Sanat Derneği 2. Başkanı, oyuncu Remzi Yaradan, her yıl olmasa da sürekli oyun çıkardıklarını söylüyor. 1961 yılında Dormen Tiyatrosu’nun köye gelişi tiyatroyu daha ileri noktalara taşıyan sürecin başlangıcı oluyor. Köylülerin ilk defa profesyonel bir oyun izlediğini anlatan Yaradan, 1963 yılında da Türkiye’nin ilk defa Berlin Film Festivali’nde Altın Ayı Ödülü alan filmi Susuz Yaz’ın Bademler’de çekildiğini hatırlatıyor.
SİVİL, ÖDENEKSİZ VE YEREL
Prof. Dr. Semih Çelenk, Bademler Köy Tiyatrosu’nun kuruluşundan söz ederken aydın bir öğretmenin bunu yapmasının önemli olduğunu, aynı zamanda köy halkının bunu desteklemesinin de çok önemli olduğunu vurguluyor. Fakültede verdiği derslerden biri Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu olan Prof. Dr. Çelenk, Bademler Köy Tiyatrosu’nu önemsediğini ve öğrencileriyle buraya geldiğini anlatıyor: “O derste 1914’te kurulan Darülbedayi, 1940’larda kurulan Devlet Tiyatrosu ve ilk özel tiyatrolar anlatılıyor. İlk dönemi de geleneksel tiyatro. Artık Bademler’i de anlatmaya başladım ben. 90 yaşında bir tiyatro, sivil, ödeneksiz ve yerel. Ben bunun çok önemli olduğunu düşünüyorum.”
Semih Çelenk, Urla bölgesinde Bademler Köy Tiyatrosu mirasının ufuk açıcı olduğunu vurguluyor, kendisinin de Balıklıova’da köylülerle birlikte bir köy tiyatrosu kurduklarını ve 14 yıldır faaliyette olduklarını vurguluyor. Bademler Köy Tiyatrosu mirasının kendileri için taşıdığı anlamı şöyle özetliyor Prof. Dr. Çelenk: “Balıklıova Köy Tiyatrosu’nu kurarken aklımızda Bademler vardı. Bademler hep bizim ışığımız oldu. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin de 7-8 tane köy tiyatrosu çalışması var. Bademler Köy Tiyatrosu 90 yaşında bir büyükbaba gibi, büyükanne gibi, yani büyüğümüz. ‘Yavrum olur, yaparsınız’ diyor sanki. Sanki hepimiz buradan güç alıyoruz.”
Bademler Köyü Kültür Sanat Derneği yöneticisi, oyuncu Seyfettin Şen de, “hiçbir şeyin tesadüf olmadığı” fikrinde: “Anadolu’nun 44 bin köyünden herhangi birinde değil de, neden Bademler? Bademler kültürü, yaşamsal mirası Tahtacı Türkmen mirası. Bunun üzerine Atatürkçülük, ilericilik dokularının da yerleştiğini düşünelim. Yaşamına, kültürüne ve mirasına bakarsanız aslında tiyatro çok abesle iştigal değil. Ama onlarla üst üste koyarsanız sanırım bulmaca çözülüyor.”
KÖY MEYDANI GİBİ KÖYE AİT BİR DEĞER
Bademler Köy Tiyatrosu için “Ne mutlu ki bir de mekanları var” diyen Prof. Dr. Çelenk, tiyatro mekanının destek beklediğini de vurguluyor. 1990’lı yıllarda Kültür Bakanlığı’nın “küçük bir el attığını” hatırlatan Çelenk, “Tiyatro mekanları, sürekli kullanıma açık mekanlar. Yıpranır, ışık ihtiyaçları olur, yeni teknoloji ihtiyaçları olur. Koltuklarının, zeminlerinin, sahnelerinin onarımdan geçmesi gerekir. Ben buranın müze gibi korunması, öyle restore edilmesi gerektiğini düşünüyorum” diyor. Bademler’in hem Türkiye tiyatrosu açısından, hem dünya tiyatrosu açısından çok spesifik bir örnek olduğunu ifade eden Prof. Dr. Semih Çelenk, bunun kıymetinin yeterince bilinmediğini sözlerine ekliyor.
Balıklıova için de, Bademler için de “Tiyatroyu kimse umursamıyor; demek ki iyi” diye düşündüğünü anlatan Prof. Dr. Semih Çelenk’e göre bu durum tiyatronun “köye ait bir şeye” dönüştüğünü gösteriyor: “Hem gururunu taşıyor insanlar, hem de çok ekstra bir şey değilmiş gibi düşünüyorlar. Tiyatro bir yerde 90 yıl yaşayınca köy meydanı gibi bir şey oluyor, buraya ait değerlerden biri oluyor. Kimse köy meydanı üzerine konuşmaz. En temiz köy seçiliyor mesela burası, muhakkak tiyatroyla ilgisi vardır. Üniversite okuma oranının çok yüksek olduğu bir yer, çok dışa dönük bir yer, bütün bunlarda bence tiyatronun etkisi var.”
#BademlerKöyTiyatrosu #SemihÇelenk #KamusalTiyatro

[@aydanatess]

Çok değerli bir belgesel izledim. Çok teşekkür ederim. 😊