DUNYOMIZDAGI TOP 10 OLIYGOHLAR | OLIYCOM

Oliy oʻquv yurtlari, xalq xoʻjaligi, fan va madaniyatning turli tarmoqlari uchun malakali mutaxassislar, ilmiy va pedagog kadrlar tayyorlab berishga yoʻnaltirilgan oʻquv muassasalari. Ularda boʻlajak mutaxassislarga oliy taʼlim berishdan tashqari, nazariy va amaliy yoʻnalishdagi ilmiy ishlar ham olib boriladi, oliy va oʻrta maxsus maktablarning professor-oʻqituvchilari, tegishli yoʻnalishdagi ishlab chiqarish va madaniyat sohalarining mutaxassislari malaka oshiradilar. O.oʻ.yu.ga universitetlar, tarmoq (texnika, tibbiyot, ped., madaniyat, iqtisod va boshqalar) institutlari, oliy harbiy yoki texnika oʻquv yurtlari, oʻquv akademiyalari, oliy maktablar kiradi.
O.oʻ.yu.ning dastlabki koʻrinishlari boʻlmish falsafa maktablari miloddan avvalgi 5- 3-asrlarda Afina va Rimda vujudga keldi. Musulmon Sharqida esa islom qabul qilinib, shiddat bilan yoyilgan 10-asrga kelib arab xalifaligiga qarashli Iroq, Suriya, Misr mamlakatlarida O.oʻ.yu.ning Madrasa shakli qaror topdi. Musulmon Renessansining yuzaga chiqishida Madrasa taʼlimi tizimi muhim ahamiyatga ega boʻldi.
O.oʻ.yu. sifatida universitetlar musulmon madrasalari taʼsirida Gʻarb Renessansining boʻlgʻusi oʻchoklarida ancha keyin: 11 -12-asrlarda Italiya (Saler-no va Bolonya), Fransiya (Parij), 12-asr oxiri - 13-asr boshlarida Ispaniya (Salamanka) va Angliyada (Oksford) paydo boʻldi. Keyinchalik universitetlar boshqa mamlakatlarda ham ochila boshladi. Rossiyada birinchi oliy oʻquv yurti 1725-yilda ochilgan Peterburg Fanlar akademiyasi krshidagi Akademiya universiteti edi. 1755-yil M. Lomonosov tashabbusi bilan Moskva universiteti ochildi.
Mamlakatimiz hududidagi ilk oliy oʻquv yurti Abu Bakr Muhammad Narsha-xiyning "Buxoro tarixi" asarida ay-tib oʻtilgan 937 yilgi yonginda zarar koʻrgan Forjak madrasasi boʻlgan. Turkistondagi ilk O.oʻ.yu. 2 turga boʻlingan. Birinchi turi Madrasa deb atalgan va talabalarga ilohiy (nakdiy) va dunyoviy (aqliy) ilmlar berilib, kichikroq shaharlarda, tumanlarda faoliyat koʻrsatgan. Ikkinchi turdagi O.oʻ.yu.lari oliy madrasalar (madrasai aʼlo) deyilgan. Oliy madrasalarda darsxonalar ham, xujralar soni ham koʻp boʻlgan, bu yerdagi mudarrislar ilm axdi tomonidan tan olingan, talabalarga berila-digan vazifalar miqsori koʻproqboʻlgan. Oliy madrasalar siyosiy va ilmiy poytaxt hisoblanmish shaharlarda faoliyat koʻrsatgan. Ularga ajratilgan vaqf yerlar miqdori katta boʻlgan va ular shahardagi eng hashamatli binolarda joylashgan. Oliy madrasada berilgan sanad (diplom) musulmon olamining barcha joylarida inobatga oʻtgan. Madrasalardagi talabalar oʻzlashtirish darajalariga qarab, taʼlimning quyi (adno), oʻrta (avsat) va yuqori (aʼlo) bosqichlarini oʻtaganlar. Muayyan bosqichni sakkiz yilda oʻtay olmagan talaba va-zifadan mahrum qilingan. Oliy oʻquv yurtlariyu.ning bu tizimi to shoʻrolar boshqaruvi qaror topganga qadar davom etdi. 1929-yil ga kelib, Shoʻro hukumati O.oʻ.yu.ning Madrasa turini rasmiy ravishda taqiqlab quydi (yana qarang Madrasa).
Oʻzbekistonda zamonaviy maʼnodagi birinchi oliy oʻquv yurti Turkiston ASSR Xalq komissarlar kengashi buyrugi bilan 1918 y.ning 16-martida tashkil etilgan Turkiston xal k, univer-sitetidir. Ammo bu universitet faqar rus tilida maʼlumot olgan kishilarni oʻqitishga yoʻnaltirilgan boʻlib, oʻlkaning haqiqiy egalariga oliy maʼlumot berish koʻzda tutilmagan. Millatning fikriy rivojida zamonaviy universitetlarning gʻoyat ulkan oʻrin tutishini anglagan Munavvarqori yetakchiligidagi ziyolidar tashabbusi va saxovatli kishilarning koʻmagi bilan 1918-yil 12-mayda Xalq dorilfununining tashkil etilishi ulkan voqeaga aylangan. Xalq dorilfununi tashkil etilganda, uning qoshida adabiyot-falsafa, ijtimoiy-iqtisodiy, tabiiymatematik, qishloq xoʻjaligi, texnika singari 5 fakultet faoliyat koʻrsatgan. Oʻlkada oʻrta maʼlumotli yoshlar kam boʻlgani uchun ham Xalq dorilfununi qoshida oʻqishga kirishga tayyorlaydigan maktab va kurslar tashkil etilgan. 1919-yildan boshlab shu maqsadda ishchilar fakultet (rab-fak)lari yuzaga keldi. Xalq dorilfununining milliy asoslarda mustaqil ravishda faoliyat koʻrsatayotganligidan xavotirga tushgan RSFSR Xalq komissarlari kengashi 1920-yil 7-sentabrda 2 yildan oshiqroq vaqtdan buyon ishla-yotgan dorilfununni "tashkil etish" va uni davlat universitetiga aylantirish haqida dekret chiqardi. Bu ish oliy oʻquv yur-tida mahalliy mutaxassislarning kamroq boʻlishi va oliy taʼlimning tashkil etilishida milliy xususiyatlar hisobga olinishiga imkon bermaslik uchun qilingan edi. Xalq dorilfununi 1920-yildan Turkiston davlat universiteti, 1923-yildan Oʻrta Osiyo davlat universiteti (SAGU), 1960-yildan Toshkent davlat universiteti (ToshDU), 2001-yildan Oʻzbekiston milliy universiteti (Oʻzbekiston milliy universiteti) tarzida atalgan.

[@ruhshonasindorqulova4385]

👍👍👍

[@oliycom]

Zo'rro