Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσας Κούμπαρη

Γενικά Στοιχεία:
Η ιστορική Ιερά Μονή Θεομήτορος Ελεούσης Κούμπαρη, καθιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται 14 περίπου χλμ νοτίως της Σπάρτης, στην πλαγιά ενός κατάφυτου λόφου του ανατολικού Ταϋγέτου*. Η Μονή αποτελεί μετόχι της Ιεράς Μονής Ζερμπίτσης της Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης ενώ λειτουργικά εξυπηρετείται από τον εκάστοτε εφημέριο της ενορίας Παλαιοπαναγιάς. Από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα η Μονή πανηγυρίζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου Εβδομάδας (εορτή της Ζωοδόχου Πηγής) αφού η πανήγυρις της Κοιμήσεως της Θεοτόκου έχει πια μεταφερθεί και εορτάζεται λαμπρά στο παρακείμενο χωριό της Παλαιοπαναγιάς στο οποίο υπάρχουν δύο ναοί αφιερωμένοι στη χάρη της. Ο παλαιός μετοχιακός, ενοριακός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Παλιά Εκκλησία, κτίσμα του 1825 (μονόκλιτος θολοσκεπής βασιλική σε δύο επίπεδα), και ο περίλαμπρος και ευρύχωρος νέος ενοριακός ναός του χωριού, χτισμένος το έτος 1897 (βυζαντινού ρυθμού με νεοκλασικά στοιχεία).
Συνοπτικά Ιστορικά Στοιχεία:
Η ιστορία της Μονής χάνεται στα βάθη των αιώνων και η μελέτη αυτής οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η πλαγία αυτή του Ταϋγέτου υπήρξε τόπος λατρείας ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων αφού στο σημείο που είναι κτισμένο το καθολικό εικάζεται ότι βρισκόταν κάποιο προχριστιανικό ιερό.
Η πρώτη γραπτή ιστορική αναφορά στη Μονή απαντάται στο Χρυσόβουλο του Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου του 1292-1293 το οποίο περιγράφει τα όρια της Μητροπόλεως Μονεμβασίας. Σε αυτό η Μονή αναφέρεται ως Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Ελεούσης.
Το 1602 ανοικοδομείται "εκ βάθρων" το υπάρχον καθολικό στα θεμέλια του παλαιότερου βυζαντινού, στο σημείο που ως προανεφέρθη πιθανολογείται ότι βρισκόταν κάποιο προχριστιανικό ιερό. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι το εν λόγω καθολικό είναι παλαιότερο τόσο αυτού της Μονής Γόλας (1632) όσο και της Μονής Ζερμπίτσης (1639).
Άξια μνείας είναι και η ύπαρξη ναού-μετοχίου επ'ονόματι της Παναγίας σε χώρο μεταξύ του παλαιού και του νέου ενοριακού ναού της Παλαιοπαναγιάς (στις μέρες μας δεν υπάρχει). Η Παλαιά Παναγιά άλλωστε είναι αυτή που ''έδωσε'' το όνομα Παλαιοπαναγιά στο εν λόγω χωριό της Φάριδος.
Η Μονή κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην εμψύχωση και διαφύλαξη του ελληνορθόδοξου φρονήματος των υπόδουλων κατοίκων της περιοχής αφού σύμφωνα με την τοπική προφορική παράδοση, σε κρύπτη στα υπόγεια αυτής οι μοναχοί μάθαιναν ανάγνωση και γραφή τα σκλαβωμένα ελληνόπουλα. Το 1826 το μοναστήρι κατακαίεται από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ Πασά. Παρ' όλες τις δυσκολίες οι λιγοστοί μοναχοί καταφέρνουν να αναστηλώσουν τα δύο κελιά της ανατολικής πτέρυγας για να στεγαστούν.
Η ενδελεχής ιστορική παρουσία και δράση της Μονής Κούμπαρη τερματίζεται κάπως άδοξα το 1833 όταν επί βασιλείας Όθωνα και με σχετικό νόμο αποφασίζεται να καταργηθούν όλα τα μοναστήρια που στο μοναχολόγιό τους ήταν εγγεγραμμένοι λιγότεροι από 6 μοναχοί. Έκτοτε αποτέλεσε μετόχι τόσο της Ιεράς Μονής Γόλας (1834-1922) όσο και της παρακείμενης Ιεράς Μονής Ζερμπίτσης (1922- ). Από το 1962 το όλο μοναστηριακό συγκρότημα της Μονής Κούμπαρη είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο θρησκευτικό μνημείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας.
Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν προσπάθειες τόσο από τους κατοίκους της Παλαιοπαναγιάς (Σύλλογος Γυναικών) όσο και από την τοπική εκκλησιαστική διοίκηση ( Μητρόπολη, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Ενορίας Παλαιοπαναγιάς, Μονή Ζερμπίτσης) για εργασίες συντήρησης ιδίως του καθολικού και των κελιών της υπάρχουσας ανατολικής πτέρυγας καθώς οι παραπλήσιες δύο είναι κατεστραμμένες μάλλον από την εποχή που ο Ιμπραήμ Πασάς κατέκαψε τους χώρους της Μονής.
Η ανεύρεση των απαιτούμενων πόρων για μια ολοκληρωμένη σύνταξη μελέτης αναστήλωσης όλου του μνημειακού μοναστικού συνόλου και η επακόλουθη ένταξή του σε κάποιο χρηματοδοτικό πρόγραμμα εκτός του ότι θα φανερώσει την παλαιά του αίγλη θα διασφαλίσει και την μετέπειτα ατελεύτητη ύπαρξη του σπουδαίου αυτού μνημείου.
*Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σχεδόν όλα τα μοναστήρια που ιδρύθηκαν στον Ταΰγετο είναι αφιερωμένα στη χάρη της Παναγίας ( Ι.Μ. Αμπελακίου, Ι.Μ. Καστρίου, οι Ι. Μονές Βροντοχίου, Παντανάσσης και Περιβλέπτου στον βυζαντινό Μυστρά, Ι.Μ. Φανερωμένης, Ι.Μ. Ταϋγέτης, Ι.Μ. Ζαγούνας, Ι.Μ. Καταφυγιωτίσσης, Ι.Μ. Κούμπαρη, Ι.Μ. Ζερμπίτσης, Ι.Μ. Γόλας, Ι.Μ. Γιατρίσσης, Ι.Μ. Ανδρουμπεβίτσης, Ι.Μ. Τσίγκου, Ι.Μ. Δεκούλου, Ι.Μ. Δρυάλου, Ι.Μ. Βελανιδιάς, Ι.Μ.Μαρδακίου, Ι.Μ. Δημιόβης, Ι.Μ Σιδηρόπορτας).