การแสดงดนตรีชาติพันธุ์ อาข่า

การแสดงดนตรีของกลุ่มชาติพันธุ์อาข่า ที่จะนำมาแสดงในงานมหกรรมศิลปะร่วมสมัยนานาชาติ Thailand Biennale, Chiang Rai 2023 ครั้งนี้ มีแนวคิดที่จะนำเสนอถึง วิถีทางวัฒนธรรม และประเพณีรื่นเริง ซึ่งแนวคิดนี้ได้รับแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์จากความรัก ความสามัคคีของคนอาข่า โดยคาดว่าการแสดงครั้งนี้จะสร้างความเข้าใจให้กับเยาวชน ผู้สนใจทั่วไปที่จะรับทราบถึงขนบธรรมเนียมประเพณีของอาข่า ที่มีต่อผู้คนทั้งในกลุ่มสังคมวัฒนธรรมอาข่าด้วยกันเอง และกลุ่มคนนอกวัฒนธรรม
ความเป็นมาของคณะนักดนตรี และนักแสดงกลุ่มชาติพันธุ์อาข่า ชุดนี้ ก่อตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2560 โดย นายอาทู่ ปอแช ผู้ประสานงานชุมชน ที่มีแนวคิดต้องการที่จะรวบรวมพี่น้องชาวอาข่าในแถบอำเภอแม่สลอง อำเภอแม่จัน และใกล้เคียง เพื่อร่วมกันประกอบกิจกรรมการแสดง และต้องการอนุรักษ์วัฒนธรรมของอาข่าให้สืบต่อไปยังกลุ่มเยาวชน จึงได้เชิญผู้อาวุโสและผู้มีความสามารถด้านการเต้นรำเข้ามาช่วยคิดท่าเต้น และบทเพลง โดยอ้างอิงจากท่าเต้น และบทเพลงที่เคยได้เห็นในอดีตมาเป็นแบบอย่าง คณะอาข่า มีสถานที่ฝึกซ้อม เป็นศูนย์กลางประสานงานติดต่อและฝึกซ้อมอยู่ที่ บ้านแสนใจ หมู่ที่ ๒๒ ต.แม่สลองใน อ.แม่ฟ้าหลวง จ.เชียงรายปัจจุบันคณะวงดนตรีและนักแสดงอาข่าได้รับการเชิญชวนและทาบทามให้อออกแสดงในศิลปวัฒนธรรมของจังหวัดเชียงราย และใกล้เคียงอย่างต่อเนื่อง
อาข่า เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่นำดนตรีเข้ามาเกี่ยวข้องกับการดำเนินชีวิตประจำวันในบทบาทของการผ่อนคลายความเหนื่อยล้าจากการทำงานในช่วงกลางวัน ในยามที่มีประเพณีเครื่องดนตรีอาข่าจะช่วยสร้างสีสันความสนุกสนานรื่นเริงให้กับกิจกรรมนั้นได้เป็นอย่างดี การประดิษฐ์เครื่องดนตรีเพื่อนำมาใช้ของอาข่านั้น เห็นได้ว่าเกือบทั้งหมดเป็นเครื่องดนตรีที่ทำมาจากวัสดุธรรมชาติ หรือวัสดุที่หาได้ในท้องถิ่น ชุมชน ส่วนบทเพลงที่นำมาร้อง บรรเลงกันส่วนใหญ่หากเป็นเพลงขับร้องก็จะมีเนื้อหาที่เกี่ยวข้องกับความงดงามของธรรมชาติ และหนุ่มสาว หากเป็นเพลงบรรเลงก็จะมีทำนอง จังหวะที่ไพเราะเช่นเดียวกัน ดังนั้นดนตรีของอาข่าจึงมีความไพเราะดึงดูดใจแก่ผู้ที่ได้รับฟังเสมอ
อาข่า มีการนำดนตรีเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมประเพณี ประเภทงานรื่นเริง จนเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางในกลุ่มคนที่ชื่นชอบกิจกรรมทางวัฒนธรรมชาติพันธุ์ โดยเฉพาะงานประเพณีโลชิงช้าซึ่งถือเป็นงานเฉลิมฉลองที่ยิ่งใหญ่มากของคนอาข่าจนถูกนำมาเป็นส่วนหนึ่งในปฏิทินการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมในพื้นที่จังหวัดเชียงราย
งานประเพณีโล้ชิงช้า หรือ งานประเพณี "แย้ขู่อ่าเผ่ว" ในภาษาอาข่า เปรียบเสมือนงานเทศกาลวันขึ้นปีใหม่ของชาวอาข่า จะอยู่ประมาณช่วงปลายเดือนสิงหาคมถึงต้นกันยายนของทุกปี ตามความเชื่อของคนอาข่าที่เชื่อว่าเทพ “อึ่มซาแยะ” เป็นผู้ประทานความอุดมสมบูรณ์แก่พืชไร่ ทำให้เจริญงอกงามมีกินมีใช้ และสามารถนำไปขายได้ราคา จึงจัดกิจกรรมเฉลิมฉลองเพื่อรำลึกถึงบุญคุณ โดยการโล้ชิงช้าถือเป็นองค์ประกอบสำคัญเนื่องจากชาวอาข่าเชื่อว่า การโล้ชิงช้าเป็นกิจกรรมสำคัญยิ่งในช่วงเทศกาล โดยการสร้างชิงช้าจะเริ่มขึ้นในวันที่สองของช่วงเทศกาลแย้ขู่อ่าเผ่ว โดยกลุ่มชายชาวอาข่าของแต่ละบ้านจะออกไปตัดไม้เพื่อมาทำเสาชิงช้าให้แก่เด็ก ๆ ที่หน้าบ้านของตนเอง หลังจากทำชิงช้าเสร็จในตอนเย็น ช่วงกลางคืนจะมีการเต้นรำฉลองชิงช้า เครื่องดนตรีที่มีบทบาทมากคือ บ่อฉ่อง หรือไม้ไผ่กระทุ้ง ซึ่งชาวอาข่าจะเต้นรำกันอย่างตลอดทั้งคืนสนุกสนาน วันที่สาม และวันที่สี่เป็นวันเซ่นไหว้บรรพบุรุษ และทำความเคารพขอขมาผู้ใหญ่ในบ้าน หรือในชุมชนเสร็จเรียบร้อยแล้ว ช่วงบ่ายจะเป็นการเล่นโล้ชิงช้าอันใหญ่ ซึ่งเป็นศุนย์กลางของหมู่บ้านกันอย่างสนุกสนาน เมื่อสิ้นสุดเทศกาลโล้ชิงช้า ผู้นำชุมชนจะเก็บเชือกชิงช้านั้นไว้ใช้ในปีต่อไป ส่วนไม้เสาชิงช้าจะถูกรื้นถอนทิ้งไป และจะไม่มีผู้ใดมาเล่นชิงช้าอีกจนกว่าจะถึงช่วงเทศกาลในปีต่อไป ตลอดช่วงงานประเพณีโลชิงช้า จะมีดนตรีอาข่าบรรเลงประกอบเพื่อช่วยสร้างบรรยายกาศให้สนุกสนาน รื่นเริงกันอย่างมีความสุข