किल्ल्यात वसलेले प्राचीन शहर - चंपानेर पावागड , गुजरात मालिका भाग - ७

Champaner-Pavagadh Archaeological Park, located in the Panchmahal District of Gujarat State in north-western India, features a concentration of archaeological, historical, and living cultural heritage properties cradled in an impressive landscape. Focused on Pavagadh Hill, a volcanic formation that rises 800 m above the surrounding plains, the property includes the remains of settlements dating from the prehistoric to medieval periods, the latter represented by a hill-fortress of an early (14th-century) Hindu capital and the remains of an Islamic state capital founded in the 15th century. The large property, comprised of 12 separate areas, contains the remains of fortifications, palaces, religious buildings, residential precincts, and water-retaining installations, as well as the living village of Champaner.
This area was conquered in the 13th century by the Khichi Chauhan Rajputs, who built their first settlement on top of Pavagadh Hill and fortification walls along the plateau below the hill. The earliest built remains from this period include temples, and amongst the important vestiges are water-retention systems. The Turkish rulers of Gujarat conquered the hill-fortress in 1484. With Sultan Mehmud Begda’s decision to make this his capital, the most important historic phase of this site began. The settlement of Champaner at the foot of the hill was rebuilt and remained the capital of Gujarat until 1536, when it was abandoned.
Except for the structural remains of the main buildings and forts, most parts of the capital city remain buried and unexcavated, though the planning and integration of the essential features of a city - royal estates, utilities, religious edifices, and spaces - can be seen and interpreted. Champaner-Pavagadh’s 14th-century temples and water-retaining installations, together with the later capital city’s religious, military, and agricultural structures, represent both Hindu and Muslim architecture. Champaner’s importance as a capital and residence of a sultan are best illustrated in the Great Mosque (Jama Masjid), which became a model for later mosque architecture in India. At Champaner, the land, the people, and the built heritage are each components of a complex, and dynamic process. The Brahmanical temple of Kalika Mata (the guardian goddess of the hill) atop Pavagadh Hill is an important living shrine, attracting a large number of pilgrims from Gujarat and other parts of the country throughout the year.
Criterion (iii): The Champaner-Pavagadh Archaeological Park with its ancient architecture, temples and special water-retaining installations together with its religious, military and agricultural structures, dating back to the regional Capital City built by Mehmud Begda in the 16th century, represents cultures which have disappeared.
उत्तर-पश्चिम भारतातील गुजरात राज्यातील पंचमहाल जिल्ह्यात स्थित चंपानेर-पावागढ पुरातत्व उद्यान, पुरातत्व, ऐतिहासिक, आणि जिवंत सांस्कृतिक वारसा गुणधर्मांच्या एकाग्रतेचे वैशिष्ट्य आहे. पावागड टेकडीवर केंद्रित, ज्वालामुखीची निर्मिती जे आजूबाजूच्या मैदानापासून 800 मीटर उंचीवर आहे, या मालमत्तेत प्रागैतिहासिक ते मध्ययुगीन कालखंडातील वसाहतींचे अवशेष समाविष्ट आहेत, नंतरचे (14 व्या शतकातील) सुरुवातीच्या (14 व्या शतकातील) हिंदू राजधानीच्या टेकडी-किल्ल्याद्वारे दर्शविलेले आहे. आणि १५ व्या शतकात स्थापन झालेल्या इस्लामिक राज्याच्या राजधानीचे अवशेष. 12 स्वतंत्र क्षेत्रांचा समावेश असलेल्या या मोठ्या मालमत्तेमध्ये तटबंदी, राजवाडे, धार्मिक इमारती, निवासी परिसर आणि पाणी टिकवून ठेवणारी प्रतिष्ठाने तसेच चंपानेरचे जिवंत गाव आहे.
हे क्षेत्र १३व्या शतकात खिची चौहान राजपूतांनी जिंकले होते, ज्यांनी त्यांची पहिली वस्ती पावागड टेकडीवर आणि टेकडीच्या खाली पठारावर तटबंदी बांधली होती. या काळातील सर्वात प्राचीन बांधलेल्या अवशेषांमध्ये मंदिरांचा समावेश होतो आणि महत्त्वाच्या अवशेषांपैकी जल-धारण प्रणाली आहेत. गुजरातच्या तुर्की राज्यकर्त्यांनी 1484 मध्ये हा डोंगरी किल्ला जिंकला. सुलतान मेहमूद बेगडा यांनी याला आपली राजधानी बनवण्याचा निर्णय घेतल्याने, या जागेचा सर्वात महत्त्वाचा ऐतिहासिक टप्पा सुरू झाला. टेकडीच्या पायथ्याशी चंपानेरची वसाहत पुन्हा बांधण्यात आली आणि 1536 पर्यंत गुजरातची राजधानी राहिली.
मुख्य इमारती आणि किल्ल्यांचे संरचनात्मक अवशेष वगळता, राजधानी शहरातील बहुतेक भाग गाडलेले आणि उत्खनन केलेले नाहीत, तरीही शहराच्या आवश्यक वैशिष्ट्यांचे नियोजन आणि एकत्रीकरण - शाही वसाहती, उपयुक्तता, धार्मिक वास्तू आणि मोकळी जागा - पाहिली जाऊ शकतात. आणि अर्थ लावला. चंपानेर-पावागडची 14व्या शतकातील मंदिरे आणि पाणी टिकवून ठेवणारी प्रतिष्ठाने, नंतरच्या राजधानीतील धार्मिक, लष्करी आणि कृषी संरचना, हिंदू आणि मुस्लिम दोन्ही वास्तूंचे प्रतिनिधित्व करतात. सुलतानची राजधानी आणि निवासस्थान म्हणून चंपानेरचे महत्त्व ग्रेट मशीद (जामा मशीद) मध्ये उत्तम प्रकारे स्पष्ट केले आहे, जी भारतातील नंतरच्या मशिदीच्या वास्तुकलेचा नमुना बनली. चंपानेर येथे, जमीन, लोक आणि बांधलेला वारसा हे जटिल आणि गतिमान प्रक्रियेचे प्रत्येक घटक आहेत. पावागड टेकडीवरील कालिका मातेचे (टेकडीची संरक्षक देवी) ब्राह्मणी मंदिर हे एक महत्त्वाचे जिवंत मंदिर आहे, जे वर्षभर गुजरात आणि देशाच्या इतर भागातून मोठ्या संख्येने यात्रेकरूंना आकर्षित करते.

[@vishalpawar2660]

कडक.भावा....मी जाऊन आलो आहे....

[@MarathiTravellerOfficial]

खूप छान वाटले ऐकून