Kvadratura kruga: Sefardska je tuga pregolema

Prošlo je 500 godina od kako su se prvi Sefardi naselili u Beograd i u Srbiju.
Španski kraljevski par Ferdinand Drugi i Izabela Prva, 31. marta 1492. godine potpisali su edikt kojim počinje progon Jevreja sa Iberijskog poluostrva.Oko 200.000 Sefarda, koji nisu hteli da prime katoličanstvo, tada je napustilo Španiju. Napuštajući tu zemlju, većina Sefarda je sa sobom ponela ključeve svojih kuća verujući da će se jednog dana vratiti u svoje domove.
Deo Sefarda tada je otišao u susednu Portugaliju, deo na sever Afrike, a najveći deo njih naselio se u Otomanskom carstvu. Putevi sa istoka i zapada doveli su, pre pola milenijuma, prve Sefarde u Beograd i Srbiju. Po dolasku u srpsku prestonicu, kojom su tada upravljali Turci, Sefardi se naseljavaju na Savsku padinu. Već od 1565. godine oni se sele na Dorćol koji je tada predstavljao trgovačku čaršiju Beograda. Tu, uz druge etničke grupe, formiraju svoju mahalu.
Osim ladino jezika, svojih običaja i mnogih zanatskih veština, Sefardi su sa sobom doneli i svoju muziku i svoje pesme. Sve svoje tuge i boli, sve svoje radosti i nade, snove i htenja, želje i zanose, lutanja i sećanja, Sefardi su utkali u svoje pesme. Neke sefardske melodije preuzeli su i drugi narodi sa ovih prostora, dodavši samo svoje stihove, kao što je slučaj sa pesmom "Kad ja pođoh na Bembašu."
Kao vešti trgovci i zanatlije mnogi beogradski sefardi su stekli znatan imetak a deo njih sa Dorćola počinje da seli svoje radnje u današnju Ulicu kralja Petra, a potom i na Terazije. Ugledna sefardska porodica Buli otvara prvu banku u Beogradu, a Bencio Buli 1907. otvara i prvu robnu kuću u srpskoj prestonici. U vreme kada je otvorena ta robna kuća, svojom zastakljenom površinom fasade, predstavljala je pravu revoluciju u srpskom graditeljstvu. I to nije sve što je porodica Buli prva unela i donela u Beograd.
Hugo Buli je doneo prvu fudbalsku loptu u Srbiju 1896. godine, kada se vratio iz Berlina gde je igrao za Germaniju. U maju te godine održana je i prva fudbalska utakmica na Dorćolu - podseća dr Čedomila Mirković kustos Jevrejskog muzeja u Beogradu, koja je bila jedan od inicijatora za podizanje spomenika Hugu na Adi Ciganlliji.
U Knez Mihailovoj ulici početkom 20. veka Geca Kon otvara knjižaru koja će vrlo brzo postati najsnabdevenija i najposećenija knjžara u Srbiji.
Prvi svetski rat koji je doneo stradanja i ekonomsku propast Srbije nije zaobišao ni beogradske Jevreje. Mnogi od njih učestvovali su kao dobrovoljci, u Velikom ratu,boreći se na strani Srbije, a oko 150 Jevreja izgubilo je život u tom ratu.
U Drugom svetskom ratu desio se pogrom nad Jevrejima u Beogradu i Srbiji. Od 12000 Jevreja, koliko ih je do 1941. živelo u Beogradu, rat je preživelo svega 1500.
U 19. i 20. veku deo Sefarda se izjašnjavao kao Srbi Mojsije vevere. Mnogi od njih ostavili su velikog traga u srpskoj istoriji, u koju su se, između ostalih upisali: Avram Lević, Josif Vinaver, Natalija Munk, braća Baruh, Moša Pijade itd.
Mnogo više Sefarda ispisivalo je kulturni letopis Srbije. Kao narod knjige oni su srpskoj književnosti podarili: Oskara Daviča, Stanislava Vinavera, Aleksandra Tišmu, Danila Kiša, Davida Albaharija, Filipa Davida i Đođa Lebovića.
Sefardi su Srbiji podarili i nekoliko značajnih kompozitora i muzičara, počev od Enrika Josifa i Andrije Pregera, potom Rafaila i Miše Blama, koji su u Beograd prvi doneli džez, do Stefana Sablića, reditelja i kompozitora koji se bavi izučavanjem istorije beogradske sefardske muzike.
I na pozorišnoj sceni Srbije i Beograda Jevreji su ostavili veliki trag i iznedrili velika glumačka imena poput Rahele Ferari, Predraga Ejdusa, Eugena Verbera i Jelisavete Seke Sablić.
Urednik: Branko Stanković
Snimatelj: Aleksandar Agbaba
Montaža: Marija Baronijan Šašić
Urednik emisije Branko Stanković autor je 18 dokumentarnih filmova i dve drame koje su ekranizovane na RTS-u, a i mnoštva dokumentarnih emisija, koje su, kao i filmovi, nagrađivane na domaćim i međunarodnim festivalima.
Label and copyright: Radio-televizija Srbije
Zabranjeno svako kopiranje video i/ili audio snimaka i postavljanje na druge kanale!
#kvadraturakruga
#rts