Kvadratura kruga: Srpska varoš u Budimu gradu

Sve do 30-ih godina prošlog veka, Srbi su u Budimpešti imali svoju varoš koja se zvala Taban, a koju su Mađari nazivali Rac varoš, odnosno srpska varoš.
Ta varoš je počinjala od obala Dunava, tačno od čuvenog mosta kraljice Elizabete i pela se uz brdo Gelert u Budimu i ka budimskoj tvrđavi. Zbog niza kafana, malih trgova, uskih ulica sa kućama u nizu i stepeništa koja su vodila do brda Gelert, putopisci su varoš Taban nazivali srpskim Monmartrom.
Vlasnik najveće kafane u Tabanu, "Kod zlatnog jelena" bio je budimski advokat Sima Ignjatović, brat srpskog književnika Jakova Ignjatovića. Ta kafana je bila stecište srpskih intelektualaca tog doba, počev od Sime Milutinovića Sarajlije, preko Vuka Stefanovića Karadžića do Milovana Vidakovića. Od svih srpskih kafana u Budimu ta kafana je do danas jedino ostala sačuvana u Tabanu.
Varoš Taban sagradili su srpski trgovci i zanatlije. Srbi su u Budimu sve do 1842. godine imali svoju samoupravu, svoju administraciju,svoje pečate, svoju školu, svoju izdavačku delatnost i svoja esnafska udruženja.
Srbi su bili u Budimu i pre Velike seobe pod Arsenijem Čarnojevićem, kada se veliki broj njih naselio i u ovaj grad. Srpski despot Stefan Lazarević, sin kneza Lazara, je kao saveznik ugarskog kralja Žigmunda, od njega, još u 15. veku, dobio na poklon palatu koja je do danas sačuvana u Budimu.
Prema popisu iz 1715. godine u Budimu je bilo ukupno 1539 domova, od čega su 769 bili srpski, 701 nemački i 68 mađarskih.
Putopisci su zabeležili da se u Budimu srpski jezik mogao čuti na svakom koraku i da su čak paše koje su stolovale u ovom gradu govorile srpski. Za vek i po koliko je Budim bio pod turskom upravom, čak četvorica paša su bila iz familije Sokolović, svi bliski rođaci Mehmed-paše Sokolovića.
Ulicama srpske varoši Taban koračali su Nikola Tesla, Jovan Jovanović Zmaj i Laza Kostić, dok su se školovali u Budimu, ali i prvi srpski, školovani kompozitor Kornelije Stanković koji je rođen baš u
Tabanu.
Dvadesetih godina prošlog veka budimpeštanski urbanisti želeli su da podare novo lice svojoj prestonici i tada su porušili srpsku varoš Taban, trvrdeći da će im ona ružiti to novo lice grada.
Tridesetih godina prošlog veka preorano je srpsko groblje u Tabanu, a jedinu, preostalu srpsku crkvu koja je bila simbol Tabana, porušili su mađarski komunisti 1949. godine u znak lojalnosti prema Staljinu i njegovoj ideologiji. Bio je to njihov poklon Staljinu za njegov 70. rođendan.
Godine 1955. srušena je i palata budimskih episkopa u Tabanu. Danas je u Tabanu ostalo vrlo malo tragova koji svedoče o vekovnom prisustvu Srba u kraljevskom gradu Budimu.
Urednik: Branko Stanković
Snimatelj: Darko Bursać
Montaža: Marija Baronijan Šašić
Urednik emisije Branko Stanković autor je 18 dokumentarnih filmova i dve drame koje su ekranizovane na RTS-u, a i mnoštva dokumentarnih emisija, koje su, kao i filmovi, nagrađivane na domaćim i međunarodnim festivalima.
Label and copyright: Radio-televizija Srbije
Zabranjeno svako kopiranje video i/ili audio snimaka i postavljanje na druge kanale!
#kvadraturakruga
#rts