«Өмір жолы». Мемлекет қайраткері Тұрар Рысқұлов

Рет қаралды 18,899

5 жыл бұрын

Тұрар Рысқұлов - мемлекет қайраткері. Ол 1894 жылы 26 желтоқсанда Жетісу облысы, Верный уезі Шығыс Талғар болысында дүниеге келген. Тұрардың өміржолына қатысты басқа дерек те бар. Қызы Сәуле Тұрарқызының айтуынша, жетімдік пен кедейлік қамытын ерте киіп, әділетсіздік көрген әкесі әдейі жасын 2 жылға үлкейтіп алғанын айтады. Яғни Тұрар 1896 жылы туған. Оның әкесі Рысқұл Жылқыайдарұлы 19 ғасырдың 80 жылдары патша әкімшілігінің озбырлығына шыдамай, Сырдария облысының Черняев уезінен (қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысы Түлкібас ауданы) Верный уезіне қоныс аударып келген болатын. Жаңа қонысында да әділетсіздік көрген Рысқұл 1904 жылы желтоқсанда халыққа тізесі батқан Саймасай Үшкемпіров деген болысты атып өлтіреді. Түрмеге қамалған әкесі жалғыз ұлы Тұрарға өш алушылардың зияны тиер деп өзінің қасына алдыртады. «Түрме баласы» аталған Рысқұлов түрме үйлерін сыпырып, бастықтың атын айдап жүріп, орыс тілін үйренеді. Әкесі 10 жылға сотталып, Сахалинге жер аударылған соң Рысқұлов - «Қырғызбаев» деген жалған фамилиямен нағашыларының қолына келіп, Меркідегі орыс-түземдік бастауыш мектепте оқиды. Түрмеде әкесі баласына өткен өмірін айтады. Араға жылдар сала Тұрар әке әңгімесін досы Мұхтар Әуезовке айтады. Ұлы жазушы сол әңгімеден «Қараш-қараш оқиғасы» деген атақты туындысын жазып шығады. Осылай Тұрар әкесіне әңгімеден ескерткіш қояды.
1910 жылы Рысқұлов Пішпектегі 1-дәрежелі ауыл шаруашылығы мектебіне қабылданып, оны 1914 жылы қазан айында бау-бақша өсіруші мамандығы бойынша бітіріп шығады. 1916 жылы жазда қазақ даласында ұлт-азаттық көтеріліс басталған кезде Рысқұлов оқуын тастап, Әулиеата уезіндегі Меркі ауылына аттанды. Ол Меркіге келген кезде халық ашық бас көтерулерге шығып, жер-жерде қарулы қақтығыстар өрши бастаған болатын. Ол Аққөз Қосанұлы бастаған көтерілісшілердің іс-әрекетіне ұйымдық сипат беріп, саяси бағдар сілтеді. Меркідегі көтерілістің өршіген кезінде Рысқұловты патша әкімшілігі тұтқындайды, бірақ оның іс-әрекетінен кінә таба алмай, босатып жіберуге мәжбүр болады. 1917 жылғы Ақпан төңкерісінен кейін көктемде Рысқұлов Меркіге оралып, онда «Қазақ жастарының революциялық одағын» құрады. Осы жылы жазда Рысқұлов РСДЖП құрамына мүше болып қабылданды.
1918 жылы сәуірде Әулиеата уездік кеңесінің атқару комитеті төрағасының орынбасары болып сайланып, өз күш-жігерін ашаршылыққа ұшыраған халықты төніп тұрған ажал тырнағынан арашалап қалуға, орыстар мен қазақтардың арасындағы қарым-қатынасты реттеуге, кеңестерге жергілікті халық өкілдерін көптеп тартуға жұмсады. Әулиеата уездік төтенше комиссия ұйымдастырып, қарулы отрядпен бірге уезді аралап, орыстар мен қазақтардың өзара қырқысын тиюға, контрибуция ретінде тартылып алынған қазақтардың мал-мүліктерін өздеріне қайтарып бергізуге тырысты. Рысқұловтың ықпалымен Әулиеата уездік кеңесінің құрамы мен жұмыс тәсілі тез өзгере бастады.
1920 жылы 21 қаңтарда Рысқұлов Түркістан Орталық атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. 1924 жылы 4 ақпанда РКП(б) ОК шешіміне орай Рысқұлов Коминтерн атқару комитетінің құрамына қызметке жіберілді. Коминтерн атқару комитетінің Орталық-Шығыс бөлімі меңгерушісінің орынбасары болып бекітілді. 1924 жылы жазда Коминтерн атқару комитетінің Моңғолиядағы өкілетті өкілі болып тағайындалды. Ол онда Моңғол Халық Республикасының аяғынан нық тұрған мемлекеттік ретінде қалыптасуына зор еңбек сіңірді. Ол Моңғолия Конституциясының жобасын әзірлеуге атсалысты. Моңғолия астанасының атын Уланбатор (Қызылбатыр) деп қоюды ұсынған Рысқұлов болатын.
1926 жылы наурызда Рысқұлов Қазақстанға жіберіліп, Қазақ өлкелік БК(б)П комитетінің Баспа бөлімінің меңгерушісі қызметіне тағайындалды. Осы жылы 19 сәуірде Рысқұлов Қазақ өлкелік БКП (б) комитеті қаулысымен «Еңбекші қазақ» газетінің жауапты редакторы болып бекітілді. Көп ұзамай 31 мамырда Бүкілодақтық орталық атқару комитетінің қаулысымен Ресей Федерациясы Халық комиссарлары кеңесі төрағасының орынбасары болып бекітілді.
1937 жылы 21 мамырда Кисловодскіде демалыста жүрген Рысқұлов «пантүрікшіл», «халық жауы» деген айыппен тұтқынға алынды. Кеңестік қуғын-сүргінге ұшыраған Рысқұлов Мәскеу түрмесінде жүрек ауруынан қайтыс болды. Рысқұловтың әйелі Әзиза да кеңестік қуғын-сүргін құрығына ілігіп, АЛЖИР-де 18 жыл айдауды бастан кешті. Ұлы Ескендір түрмеде қайтыс болды. Рысқұлов есімі КСРО Әскери коллегиясы Жоғарғы Сотының шешімімен 1956 жылы 8 желтоқсанда ақталды.

Пікірлер: 67

@user-mt8br9mh8g 4 жыл бұрын

Шерхан Муртазаның "Қызыл жебе" романы Тұрар Рысқұлов жайында. Керемет жазылған дүние

@user-ps6yg4kj5z 3 жыл бұрын

Жайы жанәтта болсын! Бір адам бір адамға жақсылық жасауға жарамайды кейде, ал бұл тұлғаларымыз ұлты үшін бүкіл ел адамдарына талай жақсылығы тиген. Иманды болсын!🤲🏻

@user-fw6xo7ej2p 3 жыл бұрын

Тұрар Рысқұлұлы жәні жәнәта БОЛСЫН Осындай қазақтар көп болсын халық үшін өмірін берген ҰЛЫ ТҰЛҒА басымды иеміз

@user-jn5qe7kh6y 6 ай бұрын

Шерхан Муртаза атамыздың Қызыл жебе романын. ""5"" томын оқып жатырмын өте керемет жазылған. дүние Тұрар Рысқұлов атамыздың өмір баяны өте аянышты сіздерге оқуға кеңес берем

@user-ce8iz5om4r 3 жыл бұрын

Керемет ұлы тұлға қазақ үшін өмірін сарп еткен азамат .

@danaonalbek4154 4 жыл бұрын

Жаны жәннәтта болсын

@user-kc1hh9sv1d 6 ай бұрын

Қызыл жебе-Тамұқ эпопеясында өте күшті суреттелген өмір жолы. Алашты сатпаған, бала кезінен түрмеде буыны қатып сол революция туралы естіп өскесін байларды жек көрген болу керек.

@user-qc5te5sg4j 4 ай бұрын

Әрбір қазақ Тұрар Рұсқұлов сияқты болса, қазақ әлемдегі ең мықты халық болар еді Алла қаласа. Елім жұртым деп қанша қазақты аман алып қалды. Бір туар азамат. Қазағымда осындай тұлғалар көп болсын. Әмин

@erdosturansak8133 4 жыл бұрын

Турар Рыскулов атамыз енбеги ушан тениз осындай адамдар ел баскарса екен

@user-wd5ss8lu3g Жыл бұрын

Я, Турар атамызға рахмет, кедей шаруаларды коргап, байлардың быт шытын шығарып, феодалдык заманнан социализмге өтті. Алматы курлыс техникумы 1930 жылы ашылды. А. С. Т. Казирде Абай 10 тур. Көшпелі қазакты , отыркшылыкка, сауаттылықа үйретті.

@Armich91 2 жыл бұрын

Қандай мықты тұлғаларымыз болған😓😭

@user-qc5te5sg4j 4 ай бұрын

Жүректері әрқашан қазақ деп соққан тұлғаларғой😢😢😢😢😢😢😢

@user-hs7jx6hj8w 2 жыл бұрын

Какая же несправедливая жизнь сколько он пережил и серовно выстойл и не сломался сильный води человек☹️

@user-rw3pb2dv9d 3 жыл бұрын

Осыдан кейин калай ызаланбайсын мына аккулактарга

@Elmirajantayeva58 3 ай бұрын

Керемет мағлумат, музыка қоймаңдаршы тыңдауға музыка көп кедергі жасайды, миды ашытып жіберді.

@user-pp8gb6wi3y 2 жыл бұрын

М. Тынышпаев қандай жігерлі адам.

@OmkaNika 2 жыл бұрын

Міне осылай ханмен термен қазақ жерін қорғап қалдырып кеткен. Ал,біздің жүрісіміз......

@user-hj2st7vm3o Ай бұрын

Шерхан Муртаза атамыздың Қызыл жебе кітабын оқып бітірейін деп жатырмын. Тұрар Рысқұловтың өмірбаяны өте керемет суреттелген. Қазақ зиялыларын репрессияға ұшыратпағанда біз қазыр Жапония, Корея мемлекеттеріндей дамыған елдер болар едік. 25 000 дай қазақ зиялыларын атқызып жіберген дейді ғой сол замандарда

@user-dw2xu5vc4u 3 жыл бұрын

Қазір Шерхан Мұртазаның жұлдыз көпір кітабын Тұрар Рысқұлов туралы 3 кітабын оқып жатырмын.Бәріне кеңес беремін.

@user-wj7ng7kt6x 2 жыл бұрын

Кітаптың Ссылкасын жибересізбе өтінем

@user-ho7sc2ug5j Жыл бұрын

Шерхан Мұртазаның Қызыл жебе ,Жұлдыз көпір -қыл көпір ,жəне Тамұқ деген үш кітапбын оқып шықтым осы үшеуі де осы кісіге байланысты ,соңғы кітабы сол Тамұқ деген өте аянышты .

@user-hs7jx6hj8w 2 жыл бұрын

Казактын улы адамы Батыр

@user-mh5ux6nm9z 3 жыл бұрын

😭керемет дайындаған екенсіздер, рақмет!

@user-fd2qe6sl3e 3 жыл бұрын

Молодец

@nurlanalimjanov4452 3 жыл бұрын

Друг моего продеда

@aruzhanadilkhankyzy6755 4 жыл бұрын

👍👍👍

@user-hs7jx6hj8w 2 жыл бұрын

Каншадасын

@user-xc6ok3dz6h 2 ай бұрын

Сіздерге көп рахмеееет! Мектепте шығармашылық жұмыс болып отыр еді. Соған, Тұрар Рысқұлов туралы ақпарат жазып, видео жасайын ба деген едім. Бір жөні түзу видео таппай отырған едім, алдымнан осы түсті

@user-se4yc2oh8h 2 жыл бұрын

Балалык шағы да жигиттик шағы да кандай ауыр болған

@user-pg6kq5ix1r 3 жыл бұрын

Қазақтың шекарасы туралы Ленинмен 1920ж Әлихан. Б, Ахмет. Б. бекіткен.

@user-ds1vt5vj9h 5 ай бұрын

"Біздің Әлекеңмен (Әлихан Бөкейханов) екі сағат айтысуға жараған Ленинің де осал болмай тұр ау" депті дегенді бір жерден оқып едім

@user-wj7ng7kt6x 2 жыл бұрын

8:58

@user-bg7rx5rr7m 6 ай бұрын

Мұқтар Әуезовтың Қараш қараш оқиғасы Тұрар Рысқұлов өмір баяны

@user-ds1vt5vj9h 5 ай бұрын

Иә,сондағы Бақтығұл образы - Тұрардың әкесі Рысқұл бейнесі ғой.

@user-jx6zu5yz6j 2 жыл бұрын

😭😓😭😭😭😭😭

@biqeshaudiokitap 4 жыл бұрын

Біртуар азаматтар ғой...

@user-wj7ng7kt6x 2 жыл бұрын

28:57

@eleven1098 4 жыл бұрын

Турар Рысқұловты сиздпр түлкібас ауданында дуниеге келді дедіңңздер ал баска дереетерде ол талгар ауданында дуниеге крлди делинген. Кайсысы дұрыс??

@muslimkakz9569 4 жыл бұрын

Негізі Талғарда туған бірақ Түлкібаста өскен кішкентайынан солай дейд

@user-vk1ku3cg1d 4 жыл бұрын

Талғарда туылған. Сол жақта өскен.

@user-du7kp1vt5v 4 жыл бұрын

Акеси тулкисттан болган болыспен келиспеи олар талгарга кошып кеттеди содан талгарга туылган

@user-wt1yk7mw9p 2 жыл бұрын

Әкесі түлкібастікі өзі талғаида дүниеге кеген. Талғардыкі. Елі Дулат Шымырдан.

@marklenski9394 2 жыл бұрын

Талғар да туған, түлкібаста әкесі, ата бабалары тұрған, мен ұрпағы болам. Нағашы атам Оразбай Москвада Темерязевкада сабақ берген, қызы Роза Москвада туған, менің анам.

@user-gw1sw8do5l 3 жыл бұрын

Тұрар рысқұлов 1944 ж қайтыс болған оны сталин атқызбай өзінде құпия ұстаған екен себебі алтын басты адам болған саясатта сталин ақыл сұрап пікірін санасып отырған ақылын алғанан кейін абақтыға қайта апартырып тастайды екен сталин өзі санасқан❤❤❤❤💗💗💗🧡🧡💚💙💜

@toka8787 3 жыл бұрын

Өтірік

@user-so5lr9mc2p 3 жыл бұрын

38 жылы атып тастады ғо

@user-id1ol3jh8x Жыл бұрын

Ол Мағжан жұмабаев сталин ақылдасқан Адам түрмеде 1944 жылға деиін қамап ыстап отырған

@user-th3ku3kc1h 7 ай бұрын

Т.Рысқұлов Алаш Орданың үстінен тоқтаусыз Сталинге донос жазып,солардың түбіне жеткен адам. Сталиннің назарын тоқтаусыз жазған доностары арқылы Алаш Ордаға назарын аудартқан. Әсіресе А.Бөкейхановтың үстінен көп жазған. Билік пен мансап үшін бәріне баратын адам деседі.

@user-mu7mr6fp2g 2 ай бұрын

@@user-th3ku3kc1hқателесесіз алаш ордаға сатқындық жасамаған Сталин екеуі бір бірімен келіспей жүрген Тұрарды сол Сталинин айтқанымен ату жазасына кеседі