Рет қаралды 7,386
Քոբայրի վանքը հանդիսացել է հյուսիսային Հայաստանի միջնադարի կարևոր գրչօջախներից և մշակութային կենտրոններից մեկը, որի հետ է կապվում 12-րդ դարի նշանավոր մատենագիր Դավիթ Քոբայրեցու գործունեությունը։Քոբայրի վերաբերյալ հիշատակություններ են պահպանվել Վարդան Արեւելցու, Մխիթար Այրիվանեցու, Կիրակոս Գանձակեցու, Ներսես Լամբրոնացու մոտ2: Ըստ Վարդան Արեւելցու եւ Մխիթար Այրիվանեցու՝ Քոբայրում կուսանոց է գործել, որը հիմնադրվել է Բագրատունյաց տան Կյուրիկյան ճյուղի Կյուրիկե Բ թագավորի դուստր Մարիամի կողմից 1171 թ:
Քոբայրի վանական համալիրի կառույցների ընդարձակումը սկսվում է XIII դարի սկզբին, երբ վանքը Կյուրիկյաններից անցնում է Զաքարյան տոհմի վրացադավան ներկայացուցիչներին: Այդ ժամանակ են կառուցվում գլխավոր եկեղեցին, մատուռ-ավանդատունը, զանգակատուն-տապանատունը, մատուռները եւ ամրաշինական կառույցները:
Համալիրն աչքի է ընկնում ճարտարապետական արժեքավոր հուշարձաններով, տեղանքի առանձնահատկություններից ելնելով` օգտագործել են նաեւ ժայռը, որպես շինության հատակ, պատ կամ նախաբակ:
XIV-XVI դարերում Քոբայրի վանքի գործունեությանը վերաբերող վկայությունները սակավաթիվ են: Դրանք մի քանի տապանաքարերի հիշատակագրեր են, որոնք հայտնաբերվել են վանքի տարածքում: Ըստ տապանաքարի վրացերեն արձանագրության այստեղ է թաղված Իվանեի որդի եւ Շահնշահի եղբայր Վահրամը, որն ապրել է 1350-ական թվականներին:
XVIII դ. կեսերին, ըստ Վախուշտի արքայազնի տեղեկության, այնտեղ գործող եկեղեցի է եղել, այն էլ միաբնակ դավանության9:Քոբայրի վանքի շինությունների ճարտարապետական հարդարանքում զգացվում է վրացական ճարտարապետության ազդեցությունը, քանի որ այն անցել էր Զաքարյանների տոհմի վրացադավան ներկայացուցիչներին10:
Որմնանկարներով էին զարդարված Քոբայրի գլխավոր եկեղեցու խորանը, մատուռ-ավանդատունը, բաց սրահն ու զանգակատան առաջին հարկը: Դրանք համեմատաբար լավ են պահպանվել միայն գլխավոր եկեղեցում եւ մատուռ-ավանդատանը:
Քոբայրի հուշարձանախմբի կառույցների պատերին, ինչպես նաեւ եղած եւ հայտնաբերված տապանաքարերի վրա առկա են մեծ թվով վրացերեն արձանագրություններ: Պահպանվել է նաեւ հայատառ արձանագրություն
Զանգակատան շքամուտքի արեւելյան կողմի վրացերեն արձանագրության համաձայն` այն կառուցվել է 1279 թ.
Պեղման-մաքրման աշխատանքների արդյունքում հայտնաբերվել են խեցեղեն և մետաղե փոքրաքանակ առարկաներ, ինչպես նաև զանգակատանը պատկանող ծածկասալերի հատվածներ և քանդակազարդ մի բեկոր։