Рет қаралды 755,297
@Samat_Kudaibergen samat_kudaiberg...
Vk programs2017
Бәріңізге Ассалаумағалейкум!
Сіз Арал теңізінің оңтүстігіндегі, Қара қалпақ киген халық жайлы не білесіз?
Қара қалпақ аталатын бұл халықтың, қайдан шыққаны жайлы ойланып көрдіңізбе?
Өзбекстан тарапынан Оларға Геноцит жасалып жатыр ма?
Сіз үшін Қара қалпақтар жайлы білген дұрыс.
Қарақалпағыстан, Қазақстанның оңтүстік батысында орналасқан, Өзбекстанның құрамындағы автономиялық мемлекет. Халқының саны 2018 жылғы санақ бойынша
1 840 000 адамнан асты. Республикада Өмір сүретін ұлттар саны негізінен үшеу олар Қара қалпақтар, Қазақтар және Өзбектер, қалған ұлттар аз көлемде. Жер көлемі жағынан Өзбекстанның Үштен бір бөлігін алып жатыр. Астанасы Нөкіс қаласы мемлекеттік тіл Қара қалпақ тілі сондай ақ Қазақ, Өзбек, Орыс, Түркмен тілдері кең таралған және Ислам дінінің Сүнниттік тармағын ұстанады.
Қара қалпақтардың қайдан шыққанын білу үшін, тарихқа үңілсек.
Біздің дәуірімізден бұрынғы 5ші ғасырда бұл аймақта Тиграхауда Сақтары өмір сүрген. Арада 300 жыл өткенде 2ші ғасырда, бұл өңірге Алтай мен Шығыс Түркістан аймағынан Түркі тайпалары көшіп келе бастады. Жергілікті Сақ тайпалары мен Түркілердің араласуының арқасында, жаңа 2 этникалық қауымдастық пайда болды. Олар Печенегтер және Оғыздар, Қара қалпақтардың негізгі тарихы осы Печенег тайпаларынан бастау алады. 13 ғасырда орта Азиядағы ауыс түйістен кейін, Қара қалпақтар Ноғай ордасының құрамында болды. Қалпақтардың бір тұтас мемлекеттілігі Ноғай ордасын билеген Едігенің тұсында құрылды, алайда 1419 жылы Едіге қайтыс болғаннан кейін, Ноғай ордасы бұрынғы күш қуатын жоғалтты. Орда ішінде таққа талас күшейіп, хандық Алты ұлыс, Үлкен орда, және Кіші орда болып бөлініп кетті. Қара қалпақтар Алты ұлыстың құрамына кірді. Он жетінші ғасырдың басында Еділ мен Жайық арасын жаулап алған Қалмақтардан жеңіліс тапқан Ноғайлар. Қырымға қарай көшуге мәжбүр болды, Алты ұлыстың құрамындағы Қара қалпақтар Сырдарияның жоғарғы ағысы мен Арал маңынан тұрақ тапты. 1723 жыл Қазақ даласын өзінің қонысы етуге ұмтылған Жоңғар, Сыр бойындағы қалаларды шауып, халықты қырғынға ұшыратты. Қазағы Қара қалпағы бар, барлық тайпалар Сыр бойынан жаппай көше бастады. Көшпенді Түркіге жол жүру сөз емес, Қара қалпақтар Сыр бойынан екі бағытта көшті, бір бөлігі Ташкентке қарай жол тартты, екіншісі Аралдың оңтүстігіне қарай ығысты. Осылайша Қара қалпақтар Жоғарғы қалпақ және Төменгі қалпақ болып бөлініп кетті. Төменгі Қалпақтың тұрақтағаны, Хиуа хандығының иелігіндегі жер еді. Дей тұрғанмен бұл көшке уақытша әлсіреген Хиуа әмірлері бөркін аспанға атып қуанбаса, наразы бола қойған жоқ. Қара қалпақтар Хиуаның қол астында 1873 жылға дейін өмір сүрді, одан әрі 1918 жылға дейін Түркістан автономиясының құрамында болды. Кеңес одағы құрылғаннан кейін 1924 жылы Қара қалпақ автономиялық ауданы ретінде қайта құрылды. Орталығы Төрткөлде орналасты, 1930 жылы автономияны Қазақстанның құрамынан шығарып, 32 жылға дейін Ресейдің құрамына қосты, 32 жылыдың Наурыз айында Қара қалпағыстан автаномиялық Республикасы болып аталып астанасын Нөкіс қаласына ауыстырды. Бұдан әрі тағы 4 жыл Қазақстанның құрамында болды. 1936 жылдың 5 желтоқсанында Орыстар автаномияны Қазақстанның құрамынан, Өзбекстанның қол астына өткізді.
1990 жылы 14 желтоқсанда Қазақстан мен Өзбекстан, Қарақалпақ Автаномиялық Республикасы жоғарғы Кеңесінің сессиясында. Бүкіл халықтық рефоерендум арқылы Қара Қалпағыстанның, тәуелсіздік алуына мүмкіндік беретін, Декларацияға қол қойды.
1993 жылы Қарақалпақстан Республикасының Өзбекстанның құрамына кіруі туралы 20 жыл мерзімге мемлекетаралық келісімге қол қойылды. Бұл келісім бойынша Қара қалпағыстан Өзбекстанның құрамынан шығып тәуелсіздік алуына кепілдік берілді.
Бұл біз білетін Қара қалпақтың тарихы. ал енді бұл туралы аңыздар не дейді? соған назар аударсақ. Ертеде Алаштың екі ұлы болыпты, оның бірі Қазақ, екіншісі Созақ деп аталыпты, сол Созақтан Айыр қалпақ, одан Қара қалпақ туылыпты деседі. Ең қызығы бұл халықты Қазақтың Толағай алыбының Ұрпақтары деген аңызда кездеседі. Қара қалпақ халқының құрамын қарасақ онда Үйсін, Жалайыр, Қаңлы, Қыпшақ, Керей, Найман, Алшын, Қоңырат сынды Қазақта бар көптеген түркі тайпаларынан тұрады, Осыдан кейін Қара Қалпақты Қазақтан, бөліп-жарып ажыратып көріңіз.
Енді Қара қалпағыстанның Гео саяси жағдайына көз жүгіртсек. Бұл елдің Жерінің 80 пайызы шөлді аймақтан тұрады. Мемлекетті жоғарғы Кеңес басқарады, сондай ақ Мұнай мен табиғи Газға бай өлке. Кеңес одағы кезінде Арал апатына дейін Өзбекстанды, Балықпен қамтамасыз етті, бір қызығы Мемлекеттегі Демрграфиялық ақуал ушығып тұр. 1989 жылғы Статистикамен
салыстырсақ елдегі бала туу көрсеткіші 100 000 нан 2018 жылға дейін 10 есе төмендеген, табиғи жағдайы ма? Толығырақ Видеода...