İnsan Hakları Dersleri - Çocuk Hakları Sözleşmesi

ÇOCUK HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME (ÇHS)
ÇHS, BM Genel Kurulu’nun 20 Kasım 1989 tarih ve 44/25 sayılı kararı ile kabul edilmiştir. 49. madde uyarınca, 2 Eylül 1990 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 196 ülkenin taraf olduğu Sözleşme, kısa bir zaman diliminde en fazla ülkenin onayladığı insan hakları belgesi özelliğini taşımaktadır.
Sözleşme’ye Göre Çocuk Kavramının Tanımı
Bu Sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, 18 yaşına kadar her insan çocuk sayılır.
Sözleşme’nin Dayandığı İlkeler
Sözleşme’nin her biri birer madde olarak da Sözleşme’de yer aldığı 4 temel ilkesi bulunmaktadır:
• Ayrımcılık yapmama;
• Çocuğun yüksek yararı;
• Yaşama, hayatta kalma ve gelişme hakkı
• Katılım hakkı.
Sözleşme’de Güvence Altına Alınan Haklar
- Ayrımcılık yapmama
- Çocuğun yüksek yararı
- Aile ortamı ve çocukların büyüme kapasiteleriyle uyumlu ebeveyn rehberliği
- Yaşama, gelişme ve korunma hakkı
- Doğum kaydı, isim ve uyruk
- Kimliğin korunması
- Aileden ayrı düşme
- Ailenin yeniden birleşmesi
- Yasadışı nakil ve geri dönmeme
- Çocuğun görüşlerine saygı
- İfade özgürlüğü, hak arama, bilgi alma ve verme
- Düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü
- Dernek kurma ve barışçıl gösteri yapma özgürlüğü
- Gizliliğin ve itibarın korunması
- Bilgiye ulaşma ve zararlı materyallerden korunma
- Ebeveynlerin sorumlulukları, ebeveynlere yardım ve çocuk bakım hizmetleri
- İhmal ve istismar
- Aile ortamından yoksun çocuklar
- Evlat edinme
- Mülteci, göçme ve refakatsiz sığınmacı çocuklar
- Sağlık ve sağlık hizmetleri
- Yerleştirmenin periyodik takibi
- Sosyal güvenlik, çocuk bakım hizmetleri ve olanakları
- Çocuğun fiziksel, mental, ahlaki ve sosyal gelişimini emniyet altına alacak ve fakirliği ve eşitsizliği azaltacak, yaşam standardı ve gıda, giyim ve barınma hususunda destek programları ve malzeme yardımı dâhil alınan tedbirler, çocuk bakımının düzelmesi
- Mesleki eğitim ve rehberliği de içeren eğitim hakkı
- Eğitim kalitesine de atıfta bulunarak eğitimin amaçları
- Yerli ve azınlık gruplarda yer alan çocukların kültürel hakları
- Dinlenme, oyun, tatil, rekreasyon ve kültürel ve sanatsal faaliyetler
- Yürürlükteki asgari çalışma yaşı, çocuk işçiliği de dâhil olmak üzere ekonomik istismar mağduru çocuklar
- Çocukları madde kullanımından koruyacak önlemler
- Çocukların cinsel istismarı ve tacizi
- Çocuk satışı, çocuk ticareti ve çocuk kaçırılması
- Diğer istismar türleri
- Bedensel cezalar dâhil işkence veya diğer zalimane, insanlık dışı, onur kırıcı davranış veya cezaya muhatap olmama.
- Özgürlüğünden yoksun ve alıkonulan çocuklara yönelik tedbirler
- Fiziksel ve psikolojik iyileşme ve sosyal bütünleşmeyi kapsayan silahlı çatışmalardaki çocuklar
- Çocukların bedensel ve ruhsal bakımdan sağlığına yeniden kavuşması ve toplumla bütünleşmeleri
- Çocuk adalet yönetimi
Sözleşme’ye Çekince Konulup Konulamayacağı
Sözleşme’nin 51. maddesine göre; BM Genel Sekreteri, onay ya da katılma anında yapılabilecek çekincelerin metnini alacak ve bütün Devletlere bildirecektir. Sözleşmenin amacı ve konusu ile bağdaşmayan hiçbir çekinceye izin verilmeyecektir. Çekinceler, BM Genel Sekreterince, geri alınacağına ilişkin bildirimde bulunma yoluyla her zaman geri alınabilir.
Sözleşme’nin Denetim Organı
Sözleşme’nin uygulanışını izlemek üzere denetim organı olarak Çocuk Hakları Komitesi kurulmuştur.
Komite, sözleşme ile hükme bağlanan alanda yetenekleriyle tanınmış ve yüksek ahlâk sahibi on sekiz uzmandan oluşur. Komite üyeleri Taraf Devletlerce kendi vatandaşları arasından ve kişisel olarak görev yapmak üzere, 4 yıl için seçilirler. Aday gösterildikleri takdirde yeniden seçilebilirler.
Sözleşme’ye Dayalı Denetim Usulleri
Çocuk Hakları Komitesi (ÇHK), ÇHS ve Sözleşme’ye çocukların silahlı çatışmalara katılımı ve çocuk satışı, çocuk fuhuşu ve çocuk pornografisi konusunda ek iki İhtiyari Protokolün uygulanmasını izleyen denetim mekanizmasıdır. Ayrıca şikayet alma görevi ve yetkisini getiren üçüncü İhtiyari Protokol ile ÇHK, bireysel başvuruları değerlendirmektedir. Taraf Devletler, çocuk haklarının nasıl uygulandığı konusunda ÇHK’ye düzenli rapor vermekle yükümlüdür. Devletler, Sözleşme’yi kabul ettikten sonra iki yıl içinde ilk raporlarını ve her beş yılda bir de periyodik raporlarını sunmalıdır. ÇHK, söz konusu raporları inceledikten sonra endişe duydukları konuları ve tavsiyelerini sonuç gözlemleri şeklinde ele almaktadır. ÇHK, ayrıca tematik konular hakkında genel yorumlar olarak bilinen insan hakları hükümlerinin içeriğine dair yorumlarını yayınlamakta ve genel tartışma günleri düzenlemektedir.
Türkiye’nin Durumu
Türkiye ÇHS’yi 9.12.1994 tarihinde onaylamış ve Sözleşme 27.01.1995 tarihinde ülkemizde bir kanun olarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye ÇHS’nin 17, 29. ve 30. maddelerine Anayasa ve Lozan Antlaşması çerçevesinde çekince koymuştur.
Bilgi notunun tamamı için tıklayınız (www.ihud.org/b...)