เพลง ราตรีประดับดาว เถา

รายการสืบสานงานบันทึกเสียงของครูประสิทธิ์ ถาวร โดยศูนย์ข้อมูลวัฒนธรรมดนตรี
( ประสิทธิ์ ถาวร ) สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวิทยาลัยมหิดล สำหรับผลงานการบันทึกเสียงเพลงไทยเทปนี้เป็นการบรรเลงวงเครื่องสายผสมปี่พาทย์ เพลง ราตรีประดับดาว เถา ขับร้องโดย ครูบุษยา ชิดท้วม ควบคุมการบรรเลงโดย ครูประสิทธิ์ ถาวร
ใน พ.ศ. ๒๔๗๒ สมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงฟังเพลงแขกมอญบางขุนพรหมเถา อันเป็นพระนิพนธ์ของสมเด็จ ฯ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต มีสำเนียงเป็นมอญ บทร้องในตอนชั้นเดียวท่อนสุดท้าย
มีว่า “ชื่อแขกมอญบางขุนพรหมนามสมญา ฉันได้มาจากวังบางขุนพรหม” มีพระราชประสงค์จะทรงแต่งเพลงในสำเนียงมอญอย่างนั้นบ้าง ก็ทรงเลือกได้เพลงมอญดูดาว ๒ ชั้น ของเก่าที่จะนำมาทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นเป็นเพลงเถา แต่เมื่อทรงพิจารณาเพลงนั้นให้ลึกซึ้งลงไปแล้ว ก็ทรงเห็นว่าเพลงมอญดูดาวนั้น เดิมใช้หน้าทับมอญอันเทียบได้กับหน้าทับประเภทสองไม้ของไทยและมีอยู่ ๑๑ จังหวะ ในการที่จะทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นใหม่นี้ มีพระราชประสงค์จะให้ใช้หน้าทับเป็นประเภทปรบไก่ ซึ่งมีความยาว ๒ เท่าของหน้าทับประเภทสองไม้ หากจะคงทำนองตามเนื้อเพลงของเดิมก็จะได้จำนวนจังหวะหน้าทับปรบไก่เพียง ๕ จังหวะครึ่ง ไม่ครบตามแบบแผน จึงทรงเติมทำนองเนื้อเพลงตอนหนึ่งเป็น “เท่า” เข้าไปอีกครึ่งจังหวะเป็น ๖ จังหวะ ( หน้าทับปรบไก่ ) ถ้วน ๆ แล้ว จึงทรงพระราชประดิษฐ์ทำนองแต่งขึ้นเป็นอัตรา ๓ ชั้น และย่อลงเป็นชั้นเดียวให้ครบเป็นเพลงเถาในสำเนียงมอญ กับทรงพระราชนิพนธ์บทร้องขึ้นสำหรับร้องเป็นประจำโดยเฉพาะว่า
บทร้องเพลงราตรีประดับดาว เถา ( ข้อมูลถอดเสียงจากเทปรีล )
๓ ชั้น
วันนี้ แสนสุดยินดี พระจันทร์วันเพ็ญ
ขอเชิญสายใจ เจ้าไปนั่งเล่น ลมพัดเย็นเย็น หอมกลิ่นมาลี
หอมดอกราตรี แม้นไม่สดสี หอมดีน่าดม
เหมือนงามน้ำใจ แม้ไม่ขำคม กิริยาน่าชม สมใจจริงเอย
ชมแต่ดวงเดือน ที่ไหนจะเหมือน ได้ชมหน้าน้อง
พี่อยู่แดเดียว เปลี่ยวใจหม่นหมอง เจ้าอย่าขุ่นข้อง จงได้เมตตา
หอมดอกชำมะนาด กลิ่นไม่ฉูดฉาด แต่หอมยวนใจ
เหมือนน้ำใจดี ปรานีปราศรัย ผูกจิตสนิทได้ ให้รักจริงเอย
๒ ชั้น
ขอเชิญเจ้าฟังเพลงวังเวงใจ เพลงของท่านแต่งใหม่ในวังหลวง
หอมดอกแก้วยามเย็น ไม่เห็นใจพี่เสียเลยเอย
ดวงจันทร์หลั่นลดเกือบหมดดวง โอ้หนาวทรวงยอดชีวาไม่ปรานี
หอมมะลิกลีบซ้อน อ้อนวอนเจ้าไม่ฟังเอย
ชั้นเดียว
จวนจะรุ่งแล้วนะเจ้าพี่ขอลา แสงทองส่องฟ้าสง่าศรี
หอมดอกกระดังงา ชิชะช่างน่าเจ็บใจจริงเอง
หมู่ภมรว่อนหาช่อมาลี แต่ตัวพี่จำจากพรากไปไกล
หอมดอกจำปี นี่แน่ะพรุ่งนี้จะกลับมาเอย
คำในบทร้องตอนหนึ่งที่ว่า “ขอเชิญเจ้าฟังเพลงวังเวงใจ เพลงของท่านแต่งใหม่ในวังหลวง” นั้นก็เพื่อให้เป็นที่หมายรู้ว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเป็นผู้ทรงพระราชนิพนธ์ เพราะพระบรมมหาราชวัง ( วังหลวง ) เป็นสัญลักษณ์ของพระเจ้าแผ่นดิน แม้ความจริงเพลงนี้พระบาทสมเด็จพระปกเกล้า ฯ จะมิได้ทรงแต่งในวังหลวง ก็ต้องทรงใช้ว่าวังหลวงตามสัญลักษณ์ และเป็นการเลียนล้อเพลงแขกมอญบางขุนพรหม ที่กล่าวมาแล้วด้วย
เมื่อทรงพระราชนิพนธ์สำเร็จเรียบร้อยทั้งทำนองดนตรีและบทร้องแล้วก็ทรงต่อเพลงนี้พระราชทานแก่ข้าราชการในกองปี่พาทย์และโขนหลวง ครั้นซักซ้อมกันเรียบร้อยดีแล้ว มีเจ้านายที่ทรงสามารถในการดนตรี อาทิ สมเด็จ ฯ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต และกรมหมื่นอนุพงศ์จักรพรรดิ ร่วมทรงฟังอยู่ด้วย ในระหว่างนี้ยังมิได้ทรงตั้งชื่อเพลงที่ทรงแต่งขึ้นใหม่นั้นว่ากระไร เจ้านายหลายพระองค์ต่างเสนอชื่อถวายต่าง ๆ กัน เช่น ดาวประดับฟ้า ดารารามัญ และอื่น ๆ ที่มีนัยเดียวกันนี้อีกหลายชื่อ แต่ก็ยังมิได้ทรงเลือกเอาชื่อไหน
ต่อมาวงมโหรีหลวงได้นำเพลงนี้ออกร้อง และบรรเลงส่งกระจายเสียง ณ สถานี ๑.๑ พี.เจ. ที่ศาลาแดง โดยประกาศชื่อเพลงนี้ว่า “เพลงราตรีประดับดาว” อันเป็นชื่อที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้า ฯ ได้ทรงคิดตั้งขึ้นเอง จึงเป็นการตกลงใช้ชื่อนี้ตลอดมา
เพลงราตรีประดับดาว เป็นเพลงแรกที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์ และได้รับความนิยมแพร่หลายในวงการดนตรีไทยเป็นอันมาก เป็นเพลงที่มีทำนองและชั้นเชิงไพเราะน่าฟังเพลงหนึ่งในบรรดาเพลงไทยทั้งหลาย
อ้างอิง
มนตรี ตราโมท และวิเชียร กุลตัณฑ์. ( ๒๕๒๓ ). ฟังและเข้าใจเพลงไทย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ไทยเขษม.
สำเนียง มณีกาญจน์ และสมบัติ จำปาเงิน. ( ๒๕๓๙ ). ประชุมเพลงเถาไทย. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพมหานคร : ต้นอ้อ แกรมมี่ จำกัด.