ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ • 3ο μάθημα • Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος - Ίωνες φιλόσοφοι

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ 3ο μάθημα Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος Ίωνες φιλόσοφοι
Το άπειρον, η κοσμογονική μήτρα της ζωής
Κύκλος μαθημάτων με τίτλο:
«Η Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία μεταξύ Μύθου και Λόγου».
Τίτλος 3ου μαθήματος:
«Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος - Ίωνες φιλόσοφοι - Το άπειρον, η κοσμογονική μήτρα της ζωής», το οποίο παραδόθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2019.
Συνοπτική παρουσίαση 3ου μαθήματος
Ο δεύτερος από τους Ίωνες φιλοσόφους, ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, ήταν ο πρώτος γράφων φιλόσοφος το γραφτό της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με την παράδοση, υπήρξε εταίρος και ακουστής, δηλαδή φίλος και μαθητής του Θαλή. Ο Αναξίμανδρος γεννήθηκε κατά το έτος 611-610 π. Χ., πέθανε δε λίγο μετά την άλωση των Σάρδεων, δηλαδή περίπου το 546-545 π. Χ. Πραγματοποίησε πολλές επιστημονικές ανακαλύψεις, σχετικές με την γεωγραφία, την μαθηματική αστρονομία και την βιολογία. Πιό συγκεκριμένα, ο Αναξίμανδρος θεμελίωσε την επιστημονική γεωγραφία, γιατί, πρώτος αυτός, ετόλμησε να σχεδιάσει πίνακα, δηλαδή χάρτη, ο οποίος περιελάμβανε ολόκληρη την έως τότε γνωστή οικουμένη. Ο Αναξίμανδρος διέπρεψε επίσης στον τομέα της μαθηματικής αστρονομίας και, στο πλαίσιο αυτό, επινόησε τον γνώμονα, ο οποίος ήταν το πρώτο όργανο, μέσω του οποίου κατέστη δυνατή η επιστημονική αστρονομική παρατήρηση. Ο Αναξίμανδρος υπήρξε, επίσης, θεμελιωτής μιάς βιολογικής θεωρίας για την εξέλιξη των οργανικών όντων, σύμφωνα με την οποία τα πρώτα έμβια όντα γεννήθηκαν μέσα στη λάσπη της θάλασσας, η οποία είχε αποξηρανθεί από τον ήλιο. Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει ότι ο Αναξίμανδρος πέθανε σε ηλικία 65 ετών, ενώ βρισκόταν στην ακμή της φιλοσοφικής του δραστηριότητας, όταν τύραννος της Σάμου ήταν ο Πολυκράτης. O Αναξίμανδρος είναι ο πρώτος γράφων φιλόσοφος, ο πρώτος δηλαδή φιλόσοφος, στον οποίο οι αρχαίοι ιστορικοί και δοξογράφοι, αποδίδουν το πρώτο φιλοσοφικό σύγγραμμα του κόσμου, το οποίο είχε τίτλο: Περί Φύσεως. Το απόσπασμα που έχει διασωθεί από τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Σιμπλίκιο είναι μοναδικής σημασίας, για δύο λόγους: ο πρώτος είναι ότι αποτελεί απόσπασμα από το πρώτο γραφτό, δηλαδή το πρώτο πεζό φιλοσοφικό βιβλίο που γράφτηκε στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ο Αναξίμανδρος περιγράφει με ποιητικό τρόπο το γραφτό, δηλαδή την μοίρα του κόσμου, η οποία είναι εξόχως τραγική: με αυτήν την έννοια, η γένεση του κάθε όντος είναι, σύμφωνα με τον Αναξίμανδρο, μία αδικία, που γίνεται σε βάρος ενός άλλου όντος, για την οποία στη συνέχεια, το ον αυτό πληρώνει, δηλαδή τιμωρείται και επανορθώνει με την επερχόμενη φθορά του, σύμφωνα με μια αδήριτη χρονική τάξη. Υπό αυτό το πρίσμα η αέναη ανακύκληση της γέννησης και της φθοράς του συνόλου των όντων, συλλαμβάνεται από τον Αναξίμανδρο σαν ένα χρεών, δηλαδή σαν ένα αδήριτο πεπρωμένο, το οποίο επιτάσσει η ίδια η φύσις και, με αυτήν την έννοια, το πεπρωμένο αυτό συνιστά έναν φυσικό νόμο, από τον οποίον κανείς δεν δύναται να αποδράσει. Σε αυτό το πλαίσιο, το θερμό γεννιέται από το ψυχρό, το ξηρό από το υγρό, και το καθένα πρέπει να φθαρεί στην πηγή του «κατ’ανάγκην»· γιατί αυτά ανταποδίδουν την ποινή (του θανάτου) το ένα στο άλλο για την υπέρβασή τους κατά την γέννηση) «σύμφωνα με την τάξη του χρόνου», δηλαδή σύμφωνα με τον ατέρμονα κύκλο, που δεν περιλαμβάνει μόνο της εποχές, αλλά και όλα τα άλλα ρυθμικώς επαναλαμβανόμενα φαινόμενα της ανάπυξης και της παρακμής. Έτσι, η φθορά νοείται ως επιστροφή των όντων στην αρχική τους κατάσταση. Αυτή ακριβώς η αρχική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζει το σύνολο του κόσμου, προτού γεννηθεί, αλλά και αφού αποσυντεθεί, ονομάζεται, μάλλον για πρώτη φορά στην ιστορία της φιλοσοφίας από τον Αναξίμανδρο, με το ουσιαστικό τό άπειρον. Το άπειρον είναι η ά-γνωστη κοσμογονική πηγή, που εμπεριέχει, αλλά και συγκρατεί τον γνωστό κόσμο μέσα στα όρια του χώρου και του χρόνου. Είναι αυτό που, μέσω της αιδίου κινήσεως, γίνεται το κινούν του κόσμου, η ζωντανή, θεϊκή δύναμη της ζωής, ζωή που προέρχεται από τον αρχικό αποχωρισμό των τεσσάρων αντίθετων μεταξύ τους στοιχείων και του αέναου και αμοιβαίου μετασχηματισμού τους.
Βιογραφικά στοιχεία ομιλήτριας
Η Άννα Μαρκοπούλου σπούδασε στο Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Paris V της Σορβόννης, όπου το 1994 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ. Κατά την διάρκεια της εκπόνησης της διδακτορικής της διατριβής, εργάστηκε στον τομέα της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης ως μέλος Ερευνητικής Ομάδας στο εργαστήριο του Γαλλικού Εθνικού Ιδρύματος Επιστημονικών Ερευνών (C.N.R.S.). Από το 2008 ασχολείται με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία με έμφαση στην πλατωνική και νεοπλατωνική φιλοσοφία. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε επίσημα περιοδικά αναγνωρισμένου κύρους με κριτές. Από το 2015 είναι τακτικό μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας (Ε.Φ.Ε.).
Η ομιλήτρια ευχαριστεί θερμά τον πολυχώρο «Βρυσάκι» για την ζεστή φιλοξενία.