พระราชวังสนามจันทร์

พระราชวังสนามจันทร์ เป็นพระราชวังแห่งหนึ่งในประเทศไทย ที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางและได้รับการกล่าวขานกันอยู่เสมอ พระราชวังแห่งนี้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะทรงดำรงพระราชอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2450 ซึ่งพระราชวังสนามจันทร์ได้ดำรงอยู่มาครบ 111 ปี นับเป็นพระราชวังอันเก่าแก่ และมีความงดงามเป็นศรีสง่าคู่บ้าน คู่เมือง ทั้งยังมีภูมิหลังที่ทรงคุณค่าและน่าภูมิใจ ควรที่ประชาชนทั้งหลายตระหนักรู้ ชื่นชมและจดจำรำลึก โดยใช้เวลาก่อสร้างนาน 4 ปี มีหลวงพิทักษ์มานพ (น้อย ศิลปี) ซึ่งต่อมาได้รับโปรดเกล้าฯ เลื่อนยศเป็นพระยาวิศุกรรมศิลปประสิทธิ์ (น้อย ศิลปี) เป็นแม่งาน และสร้างเสร็จเมื่อปี พ.ศ. 2450 เมื่อสร้างแล้วเสร็จจึงได้พระราชทานนามว่า "พระราชวังสนามจันทร์" ตามชื่อสระน้ำโบราณหน้าโบสถ์พราหมณ์ (ปัจจุบันไม่มีโบสถ์พราหมณ์เหลืออยู่แล้ว) "สระน้ำจันทร์" หรือ "สระบัว"
พระราชวังสนามจันทร์ ตั้งอยู่ในตำบลพระปฐมเจดีย์ อำเภอเมืองนครปฐม จังหวัดนครปฐม ห่างจากพระปฐมเจดีย์ประมาณ 2 กิโลเมตร มีเนื้อที่ประมาณ 888 ไร่ 3 งาน 24 ตารางวา เป็นพระราชวังที่ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นบนบริเวณที่คาดว่าเป็นพระราชวังเก่าของกษัตริย์สมัยโบราณที่เรียกว่า"เนินปราสาท" เพื่อเป็นสถานที่ประทับครั้งมานมัสการองค์พระปฐมเจดีย์ และเมื่อบ้านเมืองถึงยามวิกฤต
นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงเปลี่ยนฐานะพระราชวังสนามจันทร์ให้เป็น “ค่ายหลวงพระราชวังสนามจันทร์” เพื่อให้เป็นสถานที่ฝึกภาคสนามหรือฝึกปฏิบัติยุทธวิธีในการรบเยี่ยงทหารให้แก่ “กองเสือป่า” ที่ทรงตั้งขึ้นเพื่อให้ผู้ชายที่มิได้เป็นทหารได้รับการฝึกให้มีความรู้และประสบการณ์ในการรบ อันจะทำให้สามารถเป็นกำลังสำรองในการช่วยรักษาชาติบ้านเมือง หากเปิกภาวะคับขันขึ้น พระราชวังสนามจันทร์จึงมิได้เป็นพระราชวังที่สร้างขึ้นเพื่อประโยชน์สุขส่วนพระองค์ แต่ทรงกำหนดให้เป็นสถานที่ที่จะก่อให้เปิดประโยชน์แก่ส่วนรวม ซึ่งได้แก่ชาติบ้านเมืองอันเป็นที่รัก
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชพินัยกรรมแสดงพระราชประสงค์ยกพระราชวังสนามจันทร์ให้เป็นสถานที่ตั้งของโรงเรียนนายร้อยทหารบก โดยมีใจความว่า
“บรรดาที่ดินตึกรามทั้งใหญ่ น้อย ที่รวมอยู่ในเขตซึ่งเรียกว่า "พระราชวังสนามจันทร์" เป็นสมบัติส่วนตัวของข้าพเจ้าโดยแท้ไม่ได้รับมฤดกมาจากสมเด็จพระบรมชนกนารถมิได้ ข้าพเจ้าได้เก็บทุนในตำแหน่งหน้าที่พระยุพราชและทุนอื่นๆ สร้างที่สนามจันทร์ และสร้างพระที่นั่งซึ่งเรียกว่า พระพิมานปฐม นั้นขึ้นก่อน ต่อมาเมื่อข้าพเจ้าได้ราชสมบัติแล้ว ข้าพเจ้าก็ได้เอาเงินพระคลังข้างที่ทำนุบำรุงที่นี้ตลอดมาเป็นส่วนตัวทั้งสิ้น เพราะฉะนั้นจะเอาที่พระราชวังสนามจันทร์ไปรวมเข้ากับกองมรดกใหญ่นั้นหาควรไม่ ข้าพเจ้ามีสิทธิ์ตามกฎหมายเหมือนสามัญชน ที่จะยกที่นี้ให้แก่ผู้ใดก็ได้ เพราะฉะนั้นเมื่อสิ้นตัวข้าพเจ้าไปแล้ว ข้าพเจ้าขอยกที่นี้ให้แก่รัฐบาลสยามเป็นสิทธิขาด เพื่อทำเป็นโรงเรียนนายร้อยทหารบก”
ต่อมาเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2546 คณะกรรมการอำนวยการบูรณะพระราชวังสนามจันทร์ ซึ่งมีสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เป็นองค์ประธาน ร่วมกับกระทรวงมหาดไทย นายนาวิน ขันธหิรัญ อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดนครปฐม และมหาวิทยาลัยศิลปากร โดยรองศาสตราจารย์ลิขิต กาญจนาภรณ์ รองอธิการบดีมหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร์ ได้น้อมเกล้าฯ ถวายคืนพระราชวังสนามจันทร์แก่สำนักพระราชวัง
ปัจจุบัน พระราชวังสนามจันทร์อยู่ในความดูแลของจังหวัดนครปฐม โดยเมื่อวันที่ 30 พฤศจิกายน 2560 สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม พระราชทานโฉนดที่ดินพระราชวังสนามจันทร์ เนื้อที่ 148 ไร่ 2 งาน 88.8 ตารางวา เพื่อใช้ประโยชน์ในทางราชการและพิพิธภัณฑ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยจังหวัดร่วมกับเทศบาลนครนครปฐม ได้ดำเนินการรับมอบกุญแจประตูพระที่นั่ง พระตำหนัก เรือนบริวาร อาคารสำนักงาน อาคารทั่วไป และกุญแจตู้จัดแสดงพระราชมรดกจากสำนักพระราชวังสนามจันทร์ เมื่อวันที่ 27-28 มีนาคม 2561
ทั้งนี้จังหวัดนครปฐม เปิดให้ประชาชนได้ออกกำลังกาย ณ พระราชวังสนามจันทร์ ในโครงการส่งเสริมการออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ “รวมพลังสร้างสุขภาพ รวมใจภักดิ์ รักษ์วังสนามจันทร์” เป็นประจำทุกวัน วันละ 2 รอบ ระหว่างเวลา 05.00 - 09.00 น. และ เวลา 16.00 - 20.00 น. ตั้งแต่วันที่ 1 เมษายน 2561 เป็นต้นมา นอกจากนี้ เนื่องในวาระครบรอบ 111 ปี พระราชวังสนามจันทร์และวันคล้ายวันสถาปนาคณะลูกเสือแห่งชาติ ในวันที่ 1 กรกฎาคม ดังนั้น จังหวัดนครปฐม จึงได้กำหนดเปิดพระราชวังสนามจันทร์ให้ประชาชนเยี่ยมชมได้ ตั้งแต่วันที่ 1 กรกฎาคม 2561 เป็นต้นไป
..............................................
แหล่งที่มาข้อมูล : รองศาสตราจารย์ประจำภาควิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ ม.ศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร์ จ.นครปฐม (หนังสือที่ระลึกงานเฉลิมฉลอง 100 ปี พระราชวังสนามจันทร์)