ร้องรำทำเพลง ครั้งที่ ๕๕ : ดิเกย์ฮูลู คณะแหลมทราย

ร้องรำทำเพลง ครั้งที่ ๕๕ สถาบันฯได้รับเกียรติจาก การแสดงดิเกร์ฮูลู จากคณะแหลมทราย จังหวัดปัตตานี นำโดยนายเจะปอ สะแม ผู้ก่อตั้งดิเกร์ฮูลู คณะแหลมทราย โดยมาจัดการแสดง ณ ห้องประชุมอเนกประสงค์ สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย เมื่อวันที่ ๑๘ พฤศจิกายน ๒๕๕๒
ประวัติคณะแหลมทราย โดยสังเขป
คณะแหลมทรายก่อตั้งโดยนายเจะปอ สะแม ชาวประมงฝีปากกล้า เปิดการแสดงไปยังชุมชนต่างๆ โดยนำ เอาลิเกฮูลูมาเป็นแนวทางในการต่อสู้เรียกร้องให้ทุกภาคส่วนออกมาตระหนักถึงปัญหา ปลูกจิตสำ นึกรักบ้านเกิด เจะปอและชาวคณะแหลมทราย ตระเวนไปแสดงลิเกฮูลูให้ผู้คนรอบอ่าวปัตตานีฟังบทเพลงบอกเล่าถึงเรื่องราวสิ่งที่เกิดขึ้นกับชีวิตรอบอ่าว เรื่องราวของการรุกรานของเรืออวนรุน อวนลาก การบุกรุกป่าชายเลน
การหายไปของปูปลาและสัตว์ทะเล การพลัดพรากจากบ้านเกิด การต่อสู้เพื่อปกป้องทรัพยากร การที่ลิเกฮูลูคณะแหลมทรายได้นำ เอาภูมิปัญญาการละเล่นพื้นบ้านมาเป็นสื่อที่จะเข้าถึงชาวบ้านรอบอ่าวปัตตานีให้หันมาสนใจอนุรักษ์อ่าวปัตตานี โดยในการแสดงแต่ละครั้งแต่ละพื้นที่ เจะปอ ผู้ก่อตั้งคณะจะต้องศึกษาข้อมูลและปัญหาที่เกิดขึ้นในขณะนั้นของแต่ละชุมชน มาแต่งเป็นเนื้อร้องแล้วทำการแสดง นับว่าเป็นความชาญฉลาดของเจะปอ ที่นำ เอาศิลปะการละเล่นพื้นบ้านมาเป็นสื่อในการปลูกจิตสำ นึกให้คนในชุมชนหันมาอนุรักษ์ หวงแหนทรัพยากรทางทะเลที่ตนเองมี เป็นสื่อพื้นบ้านที่เข้าถึงคนในชุมชนชาวไทยมุสลิมได้ดีที่สุด
ลิเกฮูลู เป็นศิลปะการแสดงซึ่งในอดีตเป็นที่นิยมมากที่สุดประเภทหนึ่งในพื้นที่ ๓ จังหวัด ๔ อำ เภอชายแดนใต้ รวมทั้งแพร่หลายในรัฐทางเหนือของมาเลเซีย เช่น กลันตัน ตรังกานูและเปรัก อีกด้วย ลิเกฮูลูเป็นศิลปะการแสดงที่ใช้ทั้งเครื่องดนตรีพื้นบ้าน บทขับ และบทโต้วาทีอย่างกลอนสดที่เรียกว่า กลอนปันคุน โดยมีคณะคู่ตั้งรับวงประชันกัน โดยต่างฝ่ายต่างผลัดกันโต้ตอบในรอบของตน บางครั้งก็เว้าวอนในบทเพลงอันหวานระรื่นหูและโต้วาทีกันด้วยคารมอันคมคาย เผ็ดร้อนอย่างน่าชม สันนิษฐานว่า ทั้งคำว่าดิเกและลิเก ล้วนมีที่มาจากคำว่า “ดิเกร์” (dikir) ในภาษาเปอร์เซีย ซึ่งเลื่อนมาจากคำว่า ซิเกร์ (Zikie orZikr) อีกทีหนึ่ง คำ เต็มๆของคำ ว่า ซิเกร์ คือ ซิกรุลเลาะห์ (Zikr-u-Allah)หมายถึงการภาวนาพระนามของพระอัลเลาะห์ ซึ่งภายหลังพวกเปอร์เว๊ย(อิหร่าน)เรียกเพี้ยนเป็น ดิเกร์ หมายถึง การอ่านทำ นองเสนาะในเพลงสวดเพื่อสรรเสริญพระเจ้า
เป็นเวลากว่าสิบปีมาแล้วที่ เจะปอและชาวคณะแหลมทราย ตระเวนไปแสดงลิเกฮูลูให้ผู้คนที่อยู่รอบอ่าวปัตตานีฟัง บทเพลงบอกเล่าถึงสิ่งที่เกิดขึ้นกับชีวิตรอบอ่าว เรื่องราวของการรุกรานของเรืออวนรุน อวนลาก การบุกรุกป่าชายเลน การหายไปของปูปลาและสัตว์ทะเล การพลัดพรากจากบ้านเกิด การต่อสู้เพื่อปกป้องทรัพยากร ฯลฯ ที่ผ่านมามีชุมชนจำ นวนมากลุกขึ้นมาปกป้อง ฟื้นฟูอนุรักษ์ทรัพยากรท้องถิ่นของตนเองด้วยวิธีการต่างๆ บ้างอาศัยความเชื่อ จารีตประเพณีดั้งเดิม บ้างอาศัยกลุ่มเยาวชน หรือไม่ก็พึ่งพาองค์กรพัฒนาจากภายนอกชุมชน ช่วยสนับสนุน จึงเกิดเป็นลิเกฮูลูคณะแหลมทราย ในปี พ.ศ. ๒๕๓๕
เจะปอ เชื่อมั่นว่า ลิเกฮูลูจะเป็นสื่อที่ทำ ให้คนรอบอ่าวปัตตานีตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้น และสามารถส่งสารผ่านบทเพลงไปถึงเจ้าหน้าที่และหน่วยงานภายนอกได้ คณะลิเกฮูลูแหลมทราย ตระเวนเดินสายไปเปิดการแสดงให้กับพี่น้องรอบอ่าปัตตานีฟัง โดยไม่เรียกร้องค่าตอบแทนใดๆ
การแสดงลิเกฮูลูแบ่งเป็น ๓ ช่วง คือ
ช่วงที่ ๑ เรียกว่า มาแต หรือการเริ่มต้นการแสดง มีการสวัสดีทักทายกับท่านผู้ชม ฝากเนื้อฝากตัว ปิดท้ายด้วยการขออภัยล่วงหน้าหากเกิดข้อผิดพลาดหรือมีการล่วงเกินในระหว่างการแสดง
ช่วงที่ ๒ เป็นการแสดงประกอบด้วย ๔ เพลง ที่แต่งโดยเครือข่ายอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมรอบอ่าวปัตตานีคือ ความสำ คัญของอ่าวปัตตานี อนุรักษ์รอบอ่าวและชายฝั่ง ความเห็นแก่ตัว และการฟื้นฟูทะเลบ้านเรา ทั้ง ๔ เพลงขับร้องเป็นภาษายาวี
ช่วงที่ ๓ เรียกว่า งาโร๊ะ เป็นการโต้วาทีเรื่องอ่าวปัตตานี แบ่งเป็น ๗ ช่วงคือ
๑. การนำ เสนอ
๒. อย่าทำลายทรัพยากร
๓. พี่น้องมาช่วยด้วย
๔. ฟื้นฟูอย่างไร
๕. ผลกระทบ
๖. แก้ปัญหาอย่างไร
๗. ใครเป็นคนแก้ปัญหา
อ้างอิง
สูจิบัตรร้องรำทำเพลง ครั้งที่ ๕๕