Rob Wijnberg: ‘Waarheid functioneert als een verhaal dat de werkelijkheid vormgeeft’

Geloven we nog in waarheid? Of geloven we alleen nog in onze eigen waarheid? In zijn nieuwe boek ‘Voor ieder wat waars’ beschrijft Rob Wijnberg hoe waarheid ons zo verdeelt en ons weer kan samenbrengen. Het boek is en geschiedenis van de waarheid waarin Rob onze tijdsgeest duidt. In de extra lange aflevering van de Boekenpraktijk is Rob onze gast.
Rob Wijnberg en host Willem van Leeuwen duiken de diepte in. De aflevering is lang omdat de materie over waarheid niet in een korter verhaal past.
Wijnberg: ‘In het boek ben ik op zoek naar functies van waarheid. Door de geschiedenis heen werd steeds anders naar waarheid gekeken. En juist dat wil ik laten zien om te duiden dat het niet gaat om het geven van een definitie aan waarheid. Het gaat me erom om te laten zien hoe waarheid de maatschappelijke gemoedstoestand van een werelddeel, een cultuur, een land of een tijd beïnvloedt.’
In de podcast gaan Willem en Rob de verschillende tijden door, als houvast is dit rijtje handig:
De premoderne mens (400 v.Chr. - 1600 n.Chr.): waarheid was van de goden gegeven.
De moderne mens (1600 - 1950): waarheid werd door wetenschappelijk onderzoek gevonden.
De postmoderne mens (vanaf 1950): waarheid was een individuele subjectieve beleving.
De postmoderne consumptiemens (vanaf 1980): waarheid komt via schermen en algoritmen.
Wat waarheid is is volgens Rob dus niet eenduidig te zeggen, én toch krijgt hij deze vraag elke keer weer na praatjes of in interviews. Waarom is dit toch zo’n belangrijke vraag voor ons? Wijnberg: ‘Het is een diepe drang in mensen om te willen weten wat waarheid is. Je kunt je ook geen voorstelling maken van een menselijke samenleving waarin waarheid geen rol speelt. Het bepaalt van alles en nog wat: onze verhoudingen, onze communicatie. Dus als ik dan toch een definitie zou moeten geven dan zou ik heel dichtbij komen bij wat Yuval Harari ficties noemt. Dat zijn verhalen over de wereld die werkelijkheid worden doordat we erin geloven. Werkelijkheid worden moet je wel echt serieus noemen. Voorbeelden van ficties die Harari noemt zijn rechtsstaten, landen, maar ook bedrijven. Nederland bestaat dus niet, het is een product van onze verbeelding maar tegelijkertijd is het wel werkelijk. Het heeft real life consequences dat wij in de fictie Nederland wonen. Ook waarheid functioneert als een verhaal dat de werkelijkheid vormgeeft.’
Het verhaal van Rob is en hoopgevend verhaal over vooruitgang in de 21ste eeuw. Een verhaal dat laat zien dat waarheid weer iets kan worden wat we delen in plaats van wat ons verdeelt.
STELLINGEN
Elke aflevering van de podcast legt host Willem van Leeuwen de gast een aantal stellingen voor. De stellingen voor Rob zijn:
1. Door de constante aandacht voor crises geloven weinig mensen nog daadwerkelijk in vooruitgang en dat is een ontwikkeling die moeilijk is te keren;
2. DE waarheid bestaat niet, het is altijd een collectief verhaal wat de meesten van ons voor als waarheid zijn gaan aannemen.
OVER DE BOEKENPRAKTIJK
De Boekenpraktijk is een podcast van Managementboek. Presentator Willem van Leeuwen onderzoekt elke twee weken samen met auteurs hoe de theorie van managementboeken aansluit bij de praktijk.