Sleepvaart 1923-1963

14:16 Ramp op het Winschoterdiep waarbij de ketel van een stoomsleepboot ontplofte (1929). Meer info hieronder.
'De Onderneming' wil vijf schepen door het Winschoterdiep naar Zuidbroek slepen. De sleepboot ligt om half zes in de ochtend stil bij de Bontebrug in Stad, als de stoomketel van het schip ontploft. Vijf mensen komen om bij de ramp op deze dag in de geschiedenis, 20 december 1929.
De knal van de ontploffing is kilometers ver te horen. Huizen in de omgeving raken ontwricht. Op Moeskergang 15, vijfhonderd meter verwijderd van de plaats des onheils, is een gloeiend stuk van de ketel door het dak gevlogen, waardoor de hele bovenverdieping van het pand naar beneden stort.
Al snel blijkt dat op 'De Onderneming' de 21-jarige stoker Derk Venema uit Woltersum en de 35-jarige schipper Jan Jasper zijn omgekomen. Ook zijn vrouw en hun driejarig dochtertje overleven de ramp niet. Het vijfde slachtoffer is de 28-jarige Antje Koers. Zij staat aan het roer van het schip dat zojuist de brug heeft gepasseerd komend vanuit de andere richting, het Eemskanaal. Op het moment van de ontploffing ligt dat schip pal naast de sleepboot.
Er zijn ook verhalen van mensen die op wonderbaarlijke wijze aan de dood ontsnappen, zoals de oude heer de Vries van het benedenhuis op Trompkade 7. Zijn bovenbuurman constateert dat het pand na de klap in een ruïne is veranderd. Op zoek naar meneer de Vries ziet hij dat diens bed is bedekt met grote stukken steen van de muren: 'Direct begon ik de stapel er af te halen en tot mijn groote verbazing bleek de heer De Vries niet alleen levend, maar zelfs geheel en al ongedeerd.
De koningin stuurt een condoleancetelegram, Tweede Kamerlid Brautigam stelt kort na het drama vragen aan de minister van Arbeid, Handel en Nijverheid. Die gaat in zijn beantwoording in op het gerucht, dat de ketel van de sleepboot niet in orde zou zijn geweest: '…de gesprongen ketel vertoonde een gebrek, dat echter door de ambtenaren van den dienst voor het Stoomwezen niet van dien aard geoordeeld werd, dat onmiddellijke voorziening geboden was.'
Een rapport over de oorzaak van de ramp dat in november 1930 wordt geopenbaard, komt niet terug op de mogelijk ondeugdelijke ketel. Het gaat uit van een veel te hoge stoomspanning, ontstaan tijdens het wachten voor de brug in het Winschoterdiep en mogelijk geworden door het vastzetten van de veiligheidskleppen.
De jonge machinist wilde de ketel zo heet mogelijk opstoken, om de sleepboot de startkracht te geven, om een vijftal geladen schepen tegen de stroom op te slepen. Een ervaren machinist, zo speculeert de maker van het rapport, bewust van het gevaar bij het vastzetten van de kleppen, 'had wellicht het te hoog oploopen van den druk gemerkt en zijn maatregelen genomen'.
Giften stromen meteen na Kerst binnen voor de slachtoffers en hun familie. Opmerkelijk is het aanbod van de firma Pels in de Zwanestraat. Voor de door de ontploffing beschadigde huizen, stelt het behang tot een prijs van 25 cent per rol geheel gratis beschikbaar. Een mooi gebaar na het verschrikkelijke ongeluk dat plaatsvond op deze dag in de geschiedenis, 20 december 1929.
Pieter de Hart is redacteur bij RTV Noord en historicus. Elke woensdag schrijft hij over 'deze dag' in het verleden van Groningen.
(20 december 2017)