Τσακίζω στον άσσο #7 - Συνέντευξη Ross Daly

Τσακίζω στον άσσο #7: Συνέντευξη Ross Daly
Στη δυτική Κρήτη είναι κοινός τόπος η ταύτιση των μουσικών φράσεων του χανιώτικου συρτού με τα χορευτικά βήματα, φαινόμενο γνωστό με τη φράση «παίζω-χορεύω στο μέτρο» ή «τσακίζω στον άσσο», το οποίο απαιτεί μια αμφίδρομη και διαρκή επικοινωνία μεταξύ μουσικών και χορευτών. Μάλιστα, τα τελευταία 10 με 15 χρόνια όλο και συχνότερα παρατηρείται το φαινόμενο αυτό και στην υπόλοιπη Κρήτη.
Στα πρακτικά του συνεδρίου με θέμα «Στις ρίζες του κρητικού συρτού» που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λουσακιών το 1998, ο Ναύτης (Κωστής Παπαδάκης) για να περιγράψει τη διαδραστική αυτή σχέση λέει ότι «αν ζητήσεις από 10 Χανιώτες χορευτές να χορέψουν ακολουθώντας τη μουσική χωρίς να έχουν καμία οπτική επαφή ο ένας με τον άλλο, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τα βήματά τους θα ταυτιστούν».
Χορευτικά, ο συρτός αποτελείται από τέσσερις διαδοχικές ομάδες τριών βημάτων, συνολικής διάρκειας ίσης με 8 μουσικά μέτρα. Οι σκοποί πάνω στους οποίους χορεύεται ο συρτός αποτελούνται από δύο διαφορετικές μουσικές φράσεις ή γυρίσματα. Στους περισσότερους σκοπούς, η πρώτη φράση αποτελείται από 4 ή 6 μέτρα. Υπάρχουν και αρκετές περιπτώσεις που η πρώτη φράση έχει 8 μέτρα, αλλά μόνο σε νεότερες συνθέσεις. Στις δεύτερες φράσεις, αποκλείεται η περίπτωση των 6 μέτρων διότι δεν διευκολύνεται το τραγούδισμα της μαντινάδας, οπότε εντοπίζονται γυρίσματα 4 και 8 μέτρων. Εξαιρέσεις στις κατηγορίες αυτές αποτελούν κάποια γυρίσματα με 5, 7 και 10 μέτρα, που εντοπίζονται τόσο σε νέες όσο και σε παλιές συνθέσεις. Επίσης, υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις γυρισμάτων με 16 μέτρα, που ουσιαστικά αποτελούνται από δύο ίδιες διαδοχικές 8μετρες μελωδίες με ατελή κατάληξη. Επομένως, ανάλογα με τον αριθμό των μέτρων της πρώτης και της δεύτερης φράσης, οι κυριότεροι συνδυασμοί είναι: 4-8, 6-8, 4-4, 6-4. Εφόσον ένας χορευτικός κύκλος βημάτων ολοκληρώνεται σε 8 μέτρα, προκύπτει ότι πρέπει οι 4μετρες μελωδίες να παίζονται σε ζευγάρια, δηλαδή 2, 4 ή 6 φορές πριν από την αλλαγή του γυρίσματος. Ομοίως, οι 6μετρες μελωδίες πρέπει να παίζονται από τους μουσικούς σε τετράδες, δηλαδή 4 ή 8 φορές. Σε κάθε τετράδα, οι χορευτές ολοκληρώνουν 3 κύκλους βημάτων. Στις 8μετρες φράσεις δεν έχει σημασία, διότι αν γίνει σωστά το τσάκισμα εξαρχής, χορός και μουσική θα ταυτίζονται σε κάθε τελείωμα της μελωδίας.
Αυτό είναι το έβδομο από μια σειρά βίντεο με αντικείμενο το «μέτρο» στον χανιώτικο συρτό, το οποίο περιέχει μια συνέντευξη που μου παραχώρησε ο Ross Daly στη φιλόξενη οικία του στις Αρχάνες τον Ιανουάριο του 2017, στο πλαίσιο μιας εργασίας για το μεταπτυχιακό μάθημα της Εθνομουσικολογίας. Για την εργασία αυτή είχαν πραγματοποιηθεί συνολικά 13 συνεντεύξεις μουσικών και χορευτών, από τις οποίες η συνέντευξη του Ross ήταν μία από τις πιο ενδιαφέρουσες. Λόγω της σφαιρικής ενασχόλησής του με τη μουσική, η οποία περιλαμβάνει τη μελέτη πολλών διαφορετικών μουσικών ιδιωμάτων, ο Ross έκανε πολύ εύστοχους παραλληλισμούς της σχέσης χορού-μελωδίας με τις σχέσεις ρυθμικών σχημάτων-μελωδίας που εντοπίζονται σε άλλες παραδόσεις. Για παράδειγμα, για την καταγραφή των χανιώτικων συρτών σε παρτιτούρα, επιλέγει τον τρόπο καταγραφής που χρησιμοποιείται στα ουσούλια της οθωμανικής μουσικής (usul), παραλληλίζοντας έναν κύκλο βημάτων με έναν ρυθμικό κύκλο, στην προσπάθειά του να αποτυπώσει με τον καλύτερο τρόπο την άρρηκτη σχέση των σκοπών του συρτού με τα βήματα.
Ο παρακάτω σύνδεσμος περιέχει βίντεο με εφαρμογή παραδειγμάτων πάνω στο χορευτικό μοτίβο. Θα ακολουθήσουν και άλλα βίντεο με παραδείγματα για όλες συνολικά τις κατηγορίες, αλλά και κάποιες εξαιρέσεις τους.
• Τσακίζω στον άσσο

[@skouross]

Μπράβο δάσκαλε και μπράβο Κωστή μας!!! Ευχαριστούμε!!!

[@KostasKyritsakis]

Γεια σου χωριανάκι μου!

[@stavroulasereti7084]

Πολυ καλη σκεψη Κωστη να μιλησετε με τον Ρος Ντειλυ...Ευχομαι να ευωδοθουν ολες οι προσδοκιες σου.Καλη συνεχεια!!

[@KostasKyritsakis]

Να 'σαι καλά Σταυρούλα. Μεγάλη εγκυκλοπαίδεια ο Ρος.

[@ggialeros9740]

Ευχαριστουμε για την δουλεια που κανεις! Μια πληροφορια για το ποτες μου να μην πιω κρασι, μπορει να ειναι γνωστο βεβαια: υπαρχει ενας συρτος, κισαμιτικος, που λεγεται λυριδιανος... Μονο σε ενα cd του Μαρκου Παπαδακη το χω βρει... Πιστευω δεν παιζεται πλεον... Οπου το 1ο γυρισμα ειναι σχεδον ιδιο με το ποτες μου να μην πιω κρασι, αλλα σε 6αρι, και το 2ο γυρισμα, εκει που υπαρχει το προβλημα, ειναι διαφορετικο. Ακομα πιο ενδιαφερον ειναι οτι στην δουλεια με τις καταγραφες του Βλαστου υπαρχει ενας συρτος (ποια θεοτης επλασε) ιδιος στο 1ο γυρισμα με τον λυριδιανο και με 2ο γυρισμα μια μελωδια εντελως διαφορετικη που θυμιζει αλλα συρτα... Θα ειχε πολυ ενδιαφερον μια επιβεβαιωση για το αν το 2ο γυρισμα του λυριδιανου και του συρτου απο τις καταγραφες του Βλαστου βγαινουν στα μετρα... Ειδικα αν το συρτο απο τον Βλαστο βγαινει στα μετρα, τοτε μπορει να εχουμε ενα πολυ ενδιαφερον παραδειγμα ενος επιβεβαιωμενα πολυ παλιου συρτου, ο οποιος να εβγαινε στα μετρα, αλλα στην πορεια του χρονου ειτε να εφτασε σε μια περιοχη οπου δεν τους ενδιεφερε να κρατησουν σωστα τα μετρα, είτε ο μουσικος που το διασκευασε να μην ηταν τοσο ικανος... Επισης θα ειχε ενδιαφερον αν ο λυριδιανος βγαινει στα μετρα, κατι που θα εδειχνε οτι σε μια περιοχη που δινουν εμφαση σ αυτο διαμορφωθηκε ετσι ο συρτος, ενω σε αλλες περιοχες διαμορφωθηκε χωρις εμφαση σ αυτο... Ελπιζω να ειναι χρησιμες αυτες οι πληροφοριες...

[@KostasKyritsakis]

Ευχαριστώ πάρα πολύ για το σχόλιο και για την κατάθεση των πολύ χρήσιμων πληροφοριών και προβληματισμών. Η περίπτωση της σχέσης του Λυριδιανού με το «Ποτές μου να μην πιω κρασί» με έχει απασχολήσει κι εμένα, αλλά προσωπικά μάλλον καταλήγω στο συμπέρασμα ότι οι διαφορές τους είναι περισσότερες από τις ομοιότητες ώστε να θεωρηθούν ένας σκοπός. Υπάρχει ωστόσο ένα συρτό που έχει ηχογραφήσει ο Χαρίλαος πριν από τον Λαγό με τον τίτλο «Σελινιώτικο συρτό». Δεν πρόκειται βέβαια για τον σκοπό που είναι γνωστός ως Σελινιώτικος του Βουρογιάννη, αλλά είναι σχεδόν ίδιο με το «Ποτές μου να μην πιω κρασί» με μόνη ουσιαστική διαφορά το δρόμο της πρώτης φράσης. Σχετικά με τον Λυριδιανό, ο Σκορδαλός έχει ηχογραφήσει ένα συρτό με τον τίτλο «Στων αματιών σου τη φωτιά», το οποίο ουσιαστικά ταυτίζεται με την εκτέλεση του Λυριδιανού από τον Μάρκο Παπαδάκη. Επίσης, και το συρτό που παίζει ο Σγουρός από τις καταγραφές του Βλαστού έχει πολύ υψηλό ποσοστό ταύτισης με τον Λυριδιανό, το οποίο νομίζω ότι αυξάνεται ακόμα περισσότερο αν προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε το σκελετό της μελωδίας κάτω από το πολύ χαρακτηριστικό προσωπικό ύφος του Σγουρού. Από άποψη μέτρων, το «Ποτές μου να μην πιω κρασί» και το «Σελινιώτικο συρτό» (του Χαρίλαου) είναι 4-4, ενώ οι παραλλαγές του Λυριδιανού είναι 6-4. Με εξαίρεση την ηχογράφηση του Χαρίλαου, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις παρατηρούνται αστοχίες κατά τη μετάβαση από τη μία φράση στην άλλη (έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ότι Σκορδαλός και Παπαδάκης εισάγουν τη 2η φράση με ταυτόσημο τρόπο). Σε κάθε περίπτωση όμως, η δισκογραφία δεν είναι ασφαλής πηγή συμπερασμάτων, διότι όταν δεν υπάρχει χορός υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία στον τρόπο που θα τσακίσουν τις μελωδίες οι μουσικοί. Για παράδειγμα, σε προσωπική μας συζήτηση, ο βιολάτορας Σταύρος Καντηλιέρης μού είχε αναφέρει ότι το συρτό του «Μην το λυπάσαι ένα φιλί» (συρτός του Καντηλιέρη) βγαίνει εκτός μέτρων στην ηχογράφηση που έγινε για τον δίσκο, αλλά όταν το παίζει στα γλέντια το τροποποιεί ώστε να ακολουθεί τα χορευτικά μέτρα.

[@ΙΩΑΝΝΑΚΥΡΙΤΣΑΚΗ]

Συγχαρητήρια Κωστή για την εξαιρετική συνέντευξη!

[@KostasKyritsakis]

Ευχαριστούμε!!