Uskara; Koldo Artola Kortajarena: Fidela Bernat Aracúes

1979 garnen urtean Koldo Artolak Uztarrozen Fidela Bernat emazteari jasotako grabaketa.
Fidela Bernat Aracués. Uztarroze, Ronkari (Nabarra) (1898).
Erronkariko Uztarrozen jaioa, Sharo etxean. Gurasoak ere Uztarrozekoak zituen. 1925ean Pedro Errearekin ezkondu zen. Sei seme-alaba izan zituzten. Erronkariko uskalkia hitz egiten zuen azken uskal hiztuna izan zen. 1991. urtean hil zenean uskara ere hil zela esan ohi da, nahiz eta harrezkero Erronkarin, uskal hizkuntza, berreskuratzeko saiakerak ere izan diren.Fidelak 81 urte zituen grabaketa egin zitzaionean.
Hizkuntza: uskara, hizkera; Uztarrozkoa.
Nola deitan zra? Fidela Bernat, pa servirle. Zer gisa zu? Onki ta horrek? Anitx onki. Aaa! Pues hobe, hobe, orain erraitan diar zukez, yikez... Etxekoak onki dreia? Orai artian bai, eztakiar, daudenak korietan. Noiz sortu zintzen? Non sortu? Noiz eta non. Kan, Uztarrozen, Uztarrozen eta badiar hirorogeitamar urte, ogoi hontan zomat urtez bizi nazela. Orai non bizi zra? Orai keben. Uruñean?
Bai, badiezu hogeitahiru edo laur urte nagola keben. Xoaitan gintun hiriara en el verano xoaitan gintun hiriara, Batzua osagarri? Ni bai, anitx, sobra. Xatan bitur anitx. Entelegatan duna? Dirua, sosa nondik atratzen zren?
Aaa! ordian deusere, ekutan balin bazen ehin... ehin, ehin duro kajonian, zia abrats, entelegatan duna zer erran duran? Baia orai zentimo. Orai millonak batzen ditzan.Etxean trabajatan zunien? Bai, mendian, eta haur bat titian eta beste bat sueloan, kor, mendian xoaitan gintzenian trabajatra, entelegatu duna? Nik egin diar atxurrareki... kori... eso ya me entiende? Atxurrareki eta onki, eta egita, entelegatu duna? Eta fajoak eramaiten gundia burian larraineala. Kan eltzukotan genia. Bizi, Uztarrozen? Bizi Uztarrozen, bai, mendian, karrote bateki ardien aintzinean, entelegaten duna? Bagunia guk azienda eta egitan gunia gazta et'oro eta oraino re eginen nia keben
Eta etxean amak... lan... trabajatan zren? Amak tanbien, guziak mendiara, kan gizona solo eztia deusere, entelegatu duna? Baia laguntu... mendian, bidago anitx lan mendian, lurra eramaitan din anitx tenpra egitako guzia.
Gizona ardiareki Erribra aldera? Aa! Erribrara xoaitan zia gizona, Erribrara, eta gu neskatoak, bai, lumiak Frantziara espartiña egitra, baia gero xin zia gerra kan, eta baratu gintia urte bat edo bi akabartion gerra eta gero xoaitan gintia baia kontrabandoz xoan gindian behin. Frantziara? Frantziara, baia zer? Irabaztako deusere, ez xakitako deusere. Egitan balin bagunien bestido bat edo kota bat... kota ya sabes lo que es?... la falda que se dice ahora, eta baskos da... dun kota, uskaraz kota, kota-gaina. kotapea, kori entelegaten duna? Kotaxuria... Zomat ardi, aitak zomat ardi zutien? Pues... agian ehin, edo berrehin edo kolaxet, txiki, horrek dia atajeros que se decía, entiendes?
Eta ardi saldoeki Erribrara. Erribrara xoaitan, eta ni xoaitan zrenian ene aita t'amak ordeñatra, entelegatan duna? Pues gero ni aziendareki mendiala.
Ez, nik eztakiar nola erakasi al gunien. Aitatameki solo! ni nia ñotto eta nik ez diar elerrainan eukereki. Etxean elerraiten zunien uskaraz aitatameki solo. Solo! aitareki ez kainbeste, amareki eta tia bat bigunien, amaren ahizpa, erraitan zeia guzia uskaraz, eta nik pues kolaxet ikasi nian. Eta orai dun ene amak bizi du ni hogeitalaur urte obro ezik ama bizi niela, eta ez diar elerrainan eukereki, korren erraitan diela abuelareki, ya me has entendido? Korreki bai erraiten nian eta tia bizi keben, hil tzia xaz edo... kareki ere bai.
Fiestak? Aaaa! Sanjuanetan, baia ordian mitilak zaudia oletan, neskatxikuek xoitan zia eta nik ere, neskatxi ibili nindenian, beste borta batra, ezen mitilek ez zien nahi xoan ginten korroara. Dantzak anitx politak zren?
Baai, baaai! Kota handi banaki, eta atorrak, onki majo, bordaureki, eta guziuetarik zer ustezue? Onki bestitruk? Oooo! bai! Onki beztitruk: bi kota, handi, bat lurrialalaino, ta beste bat remangatruk. entelegatu duna?
Gizona ere onki beztitruk? Onki, onki, gizona zaraguelleki xuri eta borleta, eta espartiñak majo eta atorrak anitx majo, atorra xuri baia guziak dantzara. Natibitatean. Gizonak erraitan zeia bai, eta emaztiak ere bai, baia gaiaz xoaitan gintia eta kantta: