Рет қаралды 9,525
"Мозийга саёҳат" кўрсатуви
"Ўзбекистон тарихи" телеканали
Даҳмаи Шоҳон, Қўқон Хонларининг хазираси (хазира - оилавий даҳма)дир.
Даҳмаи Шоҳон ҳижрий 1238-1240, мелодий 1822- 24 йиллари Моҳлар ойим. (Нодирабегим) томонидан умр йўлдоши, улкан доруссалтананинг ҳукмдори, замонасининг пешқадам шоиру фузалоси, карами кенг устози Амир Умархон жаннати маконнинг ёруғ руҳларини шод айламак ниятида барпо килдирилган.
Даҳмаи Шоҳон минг йиллик маъюс қабрлар ичинда, олти қиррали улуғвор кошинли гулдасталари билан, ислими услубидаги нақшли, қўш тавакали дарвозаси билан, шамолдан сўнг кўринадиган Қўқоннинг тиниқ фируза осмони сингари гумбази билан, Саҳройи Кабир ўртасида ногаҳон пайдо бўлиб колган Фирдавс боғига ўхшаб мардумлар қалбидан айрилиқ зангини ювиб кетгулик эди.
Даҳмаи Шоҳоннинг меъморлари Қўқонлик усталар бўлиб, ғишт ва кошин ишларини уста Муҳаммад Кўзи, ёғоч-ўймакорлик ишларини эса уста Муҳаммад Исо Нажжор бажарганлар. Даҳма янги қурилган пайтида унинг муҳташам равоки ҳам бўлган. Даҳма ичкарисидаги пасткам эшик орқали худди салом бергандек эгилиб, мураббаъ шаклидаги ҳовли саҳнига чикилади. Ҳовлида Кўкон хонларидан Норбўтабийнинг тахт насиб этмаган севимли фарзанди, ҳаётдан бевакт кўз юмган Муҳаммад Аминхоннинг сағанаси бор.
Даҳмаи Шоҳоннинг асосий кисмида - хилхонада Норбўтабий, унинг катта ўғли Муҳаммад Олимхон, ўртанча ўғли Амир Умархон ва уларнинг авлодлари дорул бақода муқимдурлар.
Даҳмаи Шоҳоннинг ўймакор ва чизма нақшлари билан уйғунлашиб кетган китобалар ҳикматларга тўла. Даҳмаи Шоҳонга кира беришдаги меҳробсимон қўш тавақали дарвозанинг пештоқига жалий хати билан қуйидаги ҳадиси шариф битилган:
«Азза ман канаъ, залла ман тамаъ. Кулли фажжин амик».
Яъни:
«Каноат кишини иззатга, тама хорликка олиб боради.
Ҳар қандай пастлик пастликка тортади».
Дарвозанинг ҳар икки тавақасига Умархон вафотига бағишланган форсча марсия-таърихлар ўйиб ёзилган. Шулардан бирининг мазмунини эътиборингизга ҳавола этамиз:
Адолатни ўзига қоида килган дин шоҳи
бу заиф оламдан ҳак сари кетди.
У нуткда Исонафас!
Кўк кўз фалакнинг дастидан дод,
Ҳатто шундай шоҳга ҳам заҳмат етказади!
Дарвоза тавакаларининг ҳошияларига настаълиқнинг райҳонийсида битилган Умархоннинг туркийдаги ғазалларидан намуналар оройиш бериб турибди:
Зиҳи сонийки, андин бор ўлуб олам аро ашё,
Зебони лолаву савсан эрур ҳамди учун гўё.
Баҳори лутф ила тошдин чикарди лолаи аҳмар,
Ясатти ядди қудрат бирла етти гумбази ҳазро...
Даҳмаи Шоҳондаги мўътабар китобалардан бирн Амир Умархоннинг кабрига кўйилган мармар тошга ёзилган лавҳадир. Унда номаълум шоир томонидан ёзилган ғазалда Умархоннинг вафоти тарихи берилган.