BATI AFRİKA 2. BÖLÜM "GELEDE" "Annelerin Gücü, Gelede Dansı" Bir Vodou Ritüeli! Benin/Ketou

2020 yılı ocak ayında Batı Afrika ülkeleri Benin Togo ve Gana’da Dünya Değişmeden ekibi ile birlikte yapmış olduğumuz gezi de elde ettiğim görüntülerden , Benin Ketou'da geleneksel olarak yapılan Gelede dansı törenlerinden görüntüler. Ruhçu, yani animist inançların bölgedeki tazahürü olan vodouu inancının kökeni batı afrika toprakları.
Köken çok daha eskilere dayansa da beyaz adamla tanıştıktan sonra halklarını köleleştirenlere karşı ruhani koruyucu kalkan olarak daha da güçlenmiştir. Özetle tıp, adalet ve felsefeyi içinde barındıran bir dünya görüşü bütünüdür ve İnancın temelinde canlı cansız her şeyin bir ruhu olduğuna inanılır İnsanlar görünen dünyadaki ruhlar olup, görünmeyen dünyada yakın zamanda ölmüşlerin ruhları, melekler, gizemler ve görünmeyenlerin yaşadığına inanılan tek tanrılı ve büyüsel animist bir inanıştır.
Yaratıcı tanrının ay tanrıçası ve güneş tanrısı ikiz çocukları vardır.
O yüzden ikiz çocukları olan aileler tanrılar tarafından ödüllendirildiğini düşünüyorlar. Tanrı dünyevi işlerle uğraşmadığı için tanrısal varlıklar ve vodouu rahipleri bu işleri tanrının yerine hallediyorlar. Bu durum doğal sonuç olarak bir ruhban sınıfı oluşturuyor ve sınıfın devamlılığının sağlanması için de genetik aktarım tanımlanıyor.
Günümüzde Gelede maskeleri takarak özel danslar yapan topluluklara Gelede denilmektedir. Gelede dansı, Benin, togo Nijerya ve Sierra Leone de30 milyon nüfusu ile yaşayan, en önemli kabilelerden birisi olan Yorubaların en önemli ritüeli. Yorubalar ayrıca kölelik döneminde götürüldükleri Küba Brezilya ve Karaiplerde de yaşıyorlar.
Gelede dansı, yıllık tarım döngüsünün başlangıcında, cenazelerde ya da kıtlık, salgın hastalık gibi önemli olaylar döneminde yapılıyor. Yorubalarda tek ve yüce tanrının adı Olodumare. Bir de Oludumare ile insanlar arasında iletişimi sağladığına inanılan tanrısal varlıklar var. Oludumare tarafından görevlendirildiğine inanılan bu tanrısal varlıkların genel adı Orişalar.
Tanrısal alemle insan alemi arasında aracı vazifesi gören Orişaların en yaygın olanları Obatala, Eshu, Orunmila(ifa), Oduduva, Şango, Ogun ve Oşun’dur. Kadınların ASE isminde bir güce sahip olduğuna inanılıyor. İnanışa göre bu gücü yaratıcı, onarıcı ya da yıkıcı olarak kullanmak ise bu kadınların elinde. Bu güçler yıkıcı bir şekilde kullanıldığında kadınlara aje yani cadı denir ve kızdırıldıklarında bireyleri veya tüm toplulukları yok etme kapasitesine sahip olduklarına inanılıyor.
18. yüzyıldan beri yapılmakta olan gelede dansı 2008 yılından bu yana UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası listesinde yer almaktadır.
Bu törenlerde ise, yıkıcı güçlerinizi Yoruba halkına karşı kullanmayın; bunun yerine yağmuru ve verimli toprağı teşvik edin demek üzere bir çok ritüel gerçekleştiriliyor. O nedenler Gelede dansı “Annelerin Gücü” olarak anılıyor. Her maskenin mizahi ya da ironik bir karakteri temsil ettiği batı tiyatrosunu andıran Gelede gösterileri, içerisinde barındırdığı kısa öykülerle izleyenleri eğlendirmekten ziyade sosyal ve gündelik yaşamı düzenlemeye yönelik eğitim işlevi de görmektedir.
Kadınsı özelliklere sahip olan Gelede maskeleri kadınlar gibi giyinmiş olan erkekler tarafından taşınırlar ve hem maskeleri ile, hem de dansları ile topluluğa vermek istedikleri mesajı verirler.
Çocuk sayısının sınırlandırılmasından kız çocuklarında sünnetin yasaklanmasına kadar bir çok konuda faydalı mesajlar vermekle birlikte toplumsal hiyerarşiyi düzenlemek amacı ile çocukların korkutulmasından otoriteye saygı gösterilmesine kadar bir çok ritüelde içermektedir.
Sonuç itibari ile mevcut iktidar tarafından da kendileri açısından toplumsal düzenin sağlanması ve iktidarlarının amacı ile yönlendirilmekte olan Geleden ritüeli vodou inancı açısından çok öenmli bir yere sahiptir.
Yoruba kabileleri içerisinde an yaygın şekilde gerçekleştirilen ritüel günümüzde çok az bölgede orjinal hali ile devam etmektedir.
2020 yılında Benin Ketou'ya yaptığım seyahatte gösteriler sırasında elde ettiğim görüntüler kendisine 2022 yılı 18 Kasımında Fransa Strazburg'ta yer buldu. “Château musée Vodouu” adlı müzede 8 Ekim 2023 tarihine kadar açık olacak sergide gelede ritüellerinin orjinal maskeleri sergilenmektedir. Yolu Fransa'dan geçen dostların ziyaret etmesi beni mutlu edecek.
Görüntülerde izleyeceğiniz gösteriler belki de birkaç yıl sonra bu sammiyeti ve gerçekliğini kaybedecek. Bu sebeblerle kayıt altına aldığım bu görüntüler eşliğinde Gelede kültürü ile ilgili derlediğim bilgileri paylaşmak istedim..
İyi seyirler
Köksal ŞAHİN
web sitesi koksalsahin.com.tr/
İnstegram @koksal_sahin
Twitter @koksalsahinn
Facebook koksalsahinn

[@atakansahin4354]

Gelede dansından güzel görüntülerle beraber törenlerini anlatan harika bir video olmuş.

Kalitenin adresi, yine mükemmel belgesel tadında bir video 👏🏻

[@nadiravsaroglu8788]

Mükemmel bir çalışma. ;nsanın meramı, merakı ve görüp öğrendiklerini kalıcı olarak sergilemesi ve diğerlerine aktarması çok önemli. Devamını da bekliyoruz.