ΖΑΒΡΟΧΟ 1990, "Άνοιξε θλιβερή καρδιά", "Ξέρω τραγούδια θάλασσα", επιτόπια καταγραφή Λάμπρου Λιάβα

"1990. Ήπειρος, επαρχία Πωγωνίου, στα σύνορα με την Αλβανία.
Η ξενιτειά κι ο θάνατος, διάχυτα στον αέρα, στο φως. Οι άνθρωποι που απόμειναν, λίγοι. Μορφές που μοιάζουν να έγιναν μέρος του τοπίου, ή να το περιέχουν. Σε εναν τόπο περικυκλωμένο από βουνά: τα πολυφωνικά τραγούδια. Οι σιωπές, οι παύσεις ανάμεσα στις φωνές και μια μουσική που αναβλύζει από την γη. Μέσα από την συνάντηση των προσωπικών φωνών - του παρτή, του γυριστή, τού κλώστη και του ισοκράτη - προκύπτει μια συλλογική αρμονία. Η ματιά της ταινίας θέλει να ακούει τον ρυθμό της ψυχής της Ηπείρου."
Κείμενο συνοδευτικό του ντοκιμαντέρ "ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ" που σκηνοθέτησε ο Πάνος Καρκανεβάτος, με μουσική επιμέλεια του Λάμπρου Λιάβα. Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν το 1990, η παραγωγή ολοκληρώθηκε το 1991, καρποφορώντας μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ταινία τεκμηρίωσης 32 λεπτών. Τo ντοκιμαντέρ, λίγα χρόνια μετά, συμπεριλαμβανόταν στις κινηματογραφικές προβολές που πραγματοποιήσαμε στο πλαίσιο της 1ης Διεθνούς Συνάντησης Πολυφωνικού Τραγουδιού (1999), σε Δελβινάκι και Φιλιάτες.
Λίγα ρόνια μετά ο καθηγητής εθνομουσικολογίας, τότε διευθυντής στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων "Φοίβος Ανωγειανάκης", Λάμπρος Λιάβας επεφύλασσε μια έκπληξη στον "κυρατζή" του Πολυφωνικού Καραβανιού Αλέξανδρο Λαμπρίδη, στο περιθώριο μιας παρουσίασης του Εργαστηρίου Πολυφωνίας στο Μουσείο. Δώρισε στο Πολυφωνικό Καραβάνι τις επιτόπιες, ηχητικές καταγραφές που πραγματοποίησε στο πλαίσιο της προετοιμασίας και των γυρισμάτων της ταινίας, ανάμεσά τους ηχογραφήσεις από το χωριό Ζάβροχο Πωγωνίου.
Οι ηχογραφήσεις έγιναν στο καφενείο του Σταύρου Μποζιάρη στο Ζάβροχο και τραγούδησαν οι Νίκος Παππάς, Ευθυμία Μποζιαρη, Σοφία Παπαναστασιου, Σταύρος Μποζιαρης, Χαρίκλεια Καλεμη, ίσως και η Όλγα Ζ. Παππά. Κάποιοι είχαν έρθει από το γειτονικό Μαυρόπουλο, άλλοτε χωριό αναφοράς, όπως και το Ζάβροχο, για το πολυφωνικό τραγούδι. Δεν θα ξεχάσουμε τις μαρτυρίες των Φάνη Γιώτη και Σωκράτη Τσιάβου από τα Κτίσματα, έτσι όπως τις καταγράψαμε με το Πολυφωνικό Καραβάνι, για την ιδιαίτερη σημασία των δύο χωριών στο πολυφωνικό τραγούδι παλαιότερα. Tο Ζάβροχο είναι χωριό και του πρώην δημάρχου Δελβινακίου Θανάση Μποζιάρη που ήταν από τους πρώτους που στήριξαν το Πολυφωνικό Καραβάνι και παραμένει κοντά του. Επί δημαρχίας του μας είχε εντυπωσιάσει η προσπάθεια εξάπλωσης των εκδηλώσεων σε όλα τα χωριά, σε όλο τον Δήμο και ποτέ δεν νοιάστηκε να προβάλει το χωριό του παραπάνω από τα άλλα.
Καταγράφηκαν πολλά τραγούδια από τους Λάμπρο Λιάβα και Πάνο Καρκανεβάτο τότε, θα κοινωνηθούν σταδιακά όλα από το Πολυφωνικό Καραβάνι. Ξεκινάμε, όμως, όχι με τραγούδι αλλά με την παρουσίαση των στίχων δύο τραγουδιών από μια γυναίκα της συντροφιάς,- σύμφωνα με τον δήμαρχο κ. Μποζιάρη αρχικά και όπως επιβεβαιωσε ο Αλέξανδρος Ματσικας στη συνέχεια - η Χαρίκλεια Καλέμη, κόρη του Χρήστου Μποζιάρη. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό - το έχουμε ζήσει πόσες φορές στις επιόπιες καταγραφές μας. Γυναίκες μεγάλης ηλικίας, πολλές χωρίς να ξέρουν γράμματα, να θυμούνται πολύστιχα τραγούδια και να τα "μιλάνε" τόσο φυσικά, τόσο μουσικά στη ντοπιολαλιά τους. Μακάρι η ακρόαση αυτού του αποσπάσματος να εκτιμηθεί ιδιαίτερα από όσους πασχίζουν να τραγουδήσουν πολυφωνικά στις πόλεις. Οι στίχοι από τα δύο τραγούδια που ακούγονται, όπως μεταγράφηκαν από τον ομάδα του Αρχείου Πολυφωνικού Τραγουδιού του Πολυφωνικού Καραβανιού:
Ανοιξε θλιβερή καρδια και πικραμένα χείλη.
Ανοιξε πες μας τίποτα και παρηγόρησέ μας.
- Με τι να ’νοιξω να χάρω που ’ν τα κλειδιά χαμένα
τα χέρια που τα κλείδωναν είναι ξενιτεμένα.
Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,
η ξενιτιά σε χαίρεται κι έγω ‘χω τον καημό σου.
Τι να σου στείλω ξένε μου, τι να σου προβοδίσω,
σου στέλω μήλο σέπεται κυδώνι μαραγκιάζει.
Σου στέλω μοσχοστάφυλο στο δρόμο ξεσπυριάζει,
σου στέλνω και το δάκρυ μου σ’ ένα φτενό μαντήλι.
Το δάκρυ μου ήταν βαφερό και ’βαψα το μαντήλι,
πέντε ποτάμια το ’πλέναν έβαψαν και τα πέντε.
Απέρασε κι ένας πασ(ι)άς, έβαψε το άλογό του.
Ξέρω τραγούδια θάλασσα και τον ηχό διαλέγω,
η αγάπη μου δεν είναι εδώ, τα θέλω και τα ’λέγω.
Αγάπη που είχα και έχασα, από την ανεγνωμιά μου,
τώρα την βλέπω σ’ άλλονε και καίγεται η καρδιά μου.
Αγνάντεψα την θάλασσα και βλέπω ένα νησάκι,
και βλέπω την αγάπη μου, μ’ ένα πουκαμισάκι.
Πήρα την κάπα και έπεσα, να την αλησμονήσω,
και ο πόνος της δεν μ’ άφησε, το μάτι μου να κλείσω.
Όσα κλείδια ’χει ο νταρσανάς, όλα να τα τσακίσω,
για της αγάπης τον καημό, το αίμα μου να χύσω.
Κάλλια να ’δω το αίμα μου, στην γης να κοκκινήσει,
πέρι να ’δω τα μάτια της, άλλος να τα φιλήσει.
Οι στίχοι του πρώτου τραγουδιού ακούγονται στο ντοκιμαντέρ από ετούτη την ηχογράφηση. Oι φωτογραφίες και η εναέρια κινηματογράφοση προέρχονται από πρόσφατη αποστολή ετιτόπιας χαρτογράφησης του Πολυφωνικού Καραβανιού, στο πλαίσιο προετοιμασίας του χάρτη των δράσεών του.
"Άπειρος" Πολυφωνικό Καραβάνι
Εγγεγραμμένο στις Καλές Πρακτικές Διαφύλαξης Άυλης Πολιτιστικής Kληρονομιάς της UNESCO (2020)
"Πoλυφωνικός Χάρτης" 2021-2022
www.polyphonic.gr, [e-mail]

[@alexandrosmatsikas8296]

Επιβεβαίωσε η μητέρα μου την εικασία πως ακούγεται η θεία της Χαρίκλεια Καλέμη, αδελφή της μητέρας της Χρυσούλας Παππά, που πήγε νύφη στα Κτίσματα, αμφότερες θυγατέρες Χρήστου Μποζιαρη.

[@polyphonicfestival]

Ευχαριστούμε για την επιβεβαίωση - η πληροφορία ενσωματώθηκε στο κείμενο που συνοδεύει το βίντεο

[@user-lw9ed7zc6h]

Στα χείλη της τα λόγια σαν νεράκι!