جێ وار: ئه‌شكه‌وتی شانه‌ده‌ر

[@koyakoya9937]

له كوى

[@ronakabdulkareem5722]

زۆر دەڵێتەوە

[@RazawHama-r8t]

ئەشکەوتەکان یەکەم شوێنی مانەوە و ژیان کردنی مرۆڤەکان بووە هەرلەو ئەشکەوتە جۆربەجۆرانە دا زۆربوون و دەسەڵاتێکی زۆر گەورەیان دروست کردووە کەبەدەسەڵاتی شاخەکان ناو دەبرێت کە لەهەندێ ناوچەدا ئەوەنە گەورە بووە وەکو شارێکی گەورەی لێ هاتووە کە بەدەیەها هەزار کەس تیایدا ژیاوە لەو جێگایەدا پێویستی وای کردووە کەمرۆڤ دەرچەی هەوا دروست بکات و لەگەڵ نهێنیەکانی ژیان کردن لەگەڵ سروشت و هەلومەرجی قۆناغە سەختەکانی ئاو و هەوادا دا خۆیان بگونجێنن بەڵام دیارە فراوان بوون و گەورەبوونی ژمارەی دانیشتووان وای کردووە کە مرۆڤ زیاتر بەرەوداهێنانی زیاتر بڕوات لەبەر ئەوە کەشتی داهێنراوە و لەو ڕێگەیەوە گەرانەکانی مرۆڤ زیاتر پێشکەوتووە هەروەها زانستەکانیش کە مرۆڤەکانی ئەو قۆناغانە پێوەی خەریک بوون لەوڕێگەیەوە تەشەنەی کردووە ئەوەی شایانی باسە ووشەی شاخ بەواتای پابەندبوون بە زانستی خوڵقاندن دێت کە ئەو زانستە زۆر بوار لەخۆ دەگرێت لەسەرەتا کاری لەسەرخوڵقاندن و سروشت وژیانی مرۆڤ و ژیانی زیندەوەرەکان بەگشتی کردووە بەڵام لەوکاتەوەی کەمرۆڤ کەشتی داهێناوە بەرەو ناوچەکانی تری جیهان تەشەنەی کرد ناوی ڕووبار وشارەکانی دروست کردووە لەوکاتەوە ئەو زانستە زۆر تەشەنەی زیاتری کرد وزانستی ئەستێرە ناسی گرنگیەکی زیاتری دروست کردو و بواری زانستی زەوی ناسیشی هاتۆتە سەر لەسەرەتادا ڕێگەی مرۆڤەکان بەدرێژایی ڕووبارە شیرینەکان بووە هەتا هەڵقوڵانی سەرچاوەکانی دەگەران وکۆچیان کردووە بەو شێوەیە شارەزاییان لەسەر سروشت وخاکی ئەو ناوچانە دروست کرد کە ڕووباری گەورە سەرچاوەی ئاوی کانییەکانی لێ هەڵقوڵاوەو بۆیان دەرکەوت کەپێشتر لەزۆر جێگای تریش دا ڕووباری گەورەی لێ هەڵ قوڵاوە بەڵام سەرچاوەکانی ووشکی کردووە شوێنی ئەو سەرچاوە یە کە ئاوەکەی لێ دەردەچێت لەو کاتەدا ناونراوە ئاودەم یان ئادەم کە بەواتای ئاو یەکەم سەرچاوەی ژیانە ئەگەر دیقەتی دەرگا و دەرچەی ئەشکەوتی شانەدەر و زۆربەی ئەشکەوتەسروشتیەکانی دنیا بدەین لە دەمێک دەچێت کەئەوە کاتی خۆی سەرچاوەی ئاوی لێ هەڵقوڵاوە ئەو تاشە بەردانەی کەتائێستا لەو جێگایادا هەیە شەپۆلی سەرچاوەی ئاوەکە بووە هەروەها زانستی تازە لەبواری جیۆلۆجی دا زۆر توێژینەوەی لەو بارەیەوە کردووە وئەو دەرچانەی دەست نیشان کردووە کەپێشتر شوێنی هەڵقوڵاتی سەرچاوە ئاوییەکان بووەو ئێستا وەشکی کردووە کە ئەوە هۆکاری دروست کردنی چیرۆکی نوحیشە کە بەزمانێکی تر ئەڵێت گۆی زەوی لەسەرەتا دا بە ئاو داپۆشراوە بەڵام ئێستا زۆربەی سەرچاوەکان ووشکی کردووە و بەرهەمەکەی ئەو ئەشکەوتانەیە کەشوێنی ژیانی زیندەوەران بووە لەقۆناغە سەرەتاییەکان دا بەڵام زۆر ئەشکەوتیش هەیە کە تا ئێستا سەرچاوەی ئاوی تێدایەو هێشتا ووشکی نەکردووە واتە ڕووبارەکان وجۆگەلە ئاوییەکان ئەوشوێنانەیان دریوە وئەو دەرچانەی دروست کردووە کە لەدەمێک دەچێت بەو شێوەیە ئەو دەرچانە ناوی ئادەمی لێ نراوە ئەوکەسەی یان ئەو کۆمەڵەیەی کەدرکی بەو زانستە کردووە بەئادەم ناسراون لەهەمان کاتیشدا کەمناڵ لەدایک ئەبێت یەکەم پیت کەلە دەمی یەتە دەرەوە ووشەی ئایە لەگەڵ گریانەکەدا بەو شێوەیە ناوی ئادەم بووە بەناوی پیاوێک بەڵام ناوەکە وەکو ناوی یەکەم مرۆڤ ماوە کە ئەوە گوزارشت لەیەکەم زانست لەسەر ئەو بوارە دەکات بەڵام بەهۆی ئەوەوە ئەو ناوە دوو واتای دروست کرد لەبەر ئەوەیە لەهەموو دیانەتەکان دا دارشتنی ماناو زانستەکان هەمووی دوو واتای هەیە هەروەها ووشەی ئەشکەفت بەواتای پابەند بوون بەفێربوونی ئا دێت کە ئەویش بە مانای جووڵەی ئاو یان جووڵەی زمان و دەمیش دێت کەلە دواییدا وەشەکە بووە بە گۆ کەلەزمانی کوردیدا ووشەی جۆگەلە هەتا ئێستا گۆکەی تێدایە بەڵام پیتی گ گۆڕاوە بووە بە شانەدەر بەواتای پابەند بوون بەزانستەکانی سروشت لەقۆناغی ڕەوتنبێژی وهەروەها پابەندبوون بە کاری دەستی و پیشەسازیەکانی سەرجەم قۆناغەکان لەقۆناغی داد پەروەری وە هەتا قۆناغی ڕەوانبێژی کەواتە شانەدەریش وەکو ووشەی نەورۆز وایە دان بەهەموو زانستە سەلمێنراوەکانی قۆناغەکانی ڕابردووی مرۆڤایەتی دەنێت