MKL 03 - Magar Kham Language - Writing Solution - मगर खाम भाषालाई सहि तरिकाले लेख्ने विधी

[@kiranbudhamagar2097]

Prayash ko lagi dhaniyabad tapai lai but Kham Magar prathisthan lay officially sambhot lipi Lai kham Vasa ko lipi Mani sakeko xa jaslay kham Vasa ko sabai ucharan haru lai sametxa . Tesai lay devnagari lipi Lai todmod garera jhanjhat garirakhnu Vanda Himalayan beltma basobas garne jammai tribe haru ko language Lai sametna sakne lipi sambhot lipi prayogmaa lyaunu thik vanne malai lagxa longlasting ko lagi sochda pani . Himalayan beltma parne pachim India ko ladakha dekhi Nepal ko Himalayan belt hudai Bhutan hudai purba ko Himalayan belt arunanchal samma ko tribe lai samatne sakne autai lipi #sambhot lipi

[@Lugumyals]

जानकारी र सुझावका लागि यहाँलाई धेरै धेरै धन्यवाद ! सम्भोट लिपिको बारेमा मलाई थाहा भएन । यो चाहिँ कसको वा कस्ले बनाएको लिपी होला कृपया त्यसबारेमा पनि केहि जानकारी पाउन सकिन्छ कि ? यदि सम्भोट लिपीलाई मगर खाम भाषा प्रतिस्थापनले आधिकारिक रूपमा मान्यता दिएको हो भने यो कुरा नेपाल मगर संघ मार्फत किन सार्वजनिक गरिएको छैन ? किनभने कोठे बैठकमा निर्णय गरेर मात्रै सबैलाई थाहा हुने कुरो पनि भएन ! यदि झन्झट कै कुरा गर्ने हो भने पुरै नयाँ लिपी सिकेर पढ्नु र लेख्नु भन्दा सबैलाई थाहा भएको देवनागरी लिपीका २-४ वटा अक्षरहरुलाई परिमार्जन गरेर चलाउनु नै बढी सजिलो र प्रभावकारी हुँदैन होला र ? जे होस सुझाव र जानकारीको लागि धेरै धेरै धन्यवाद ! सम्भोट लिपीको बारेमा पनि बुझ्ने प्रयास गर्ने छु !

[@Lugumyals]

तपाइले भन्नु भएको sambhota लिपिको बारेमा मैले इन्टरनेटमा हेरे । तिबेतन लिपि अर्थात् भोटे लिपिलाइ नै sambhota लिपि भन्दो रहेछ । सरसर्ती हेर्दा यसले स्ज (स्जा) र स्झ (स्झिम) जस्ता खाम भाषामा उच्चारण हुने स्वरहरुलाई उच्चारण गरे पनि खाम भाषाका सम्पूर्ण आवश्यकताहरुलाई भने यसले पनि सम्बोधन नगर्ने देखियो । किनभने मैले उदाहरणमा दिएका "ह" उच्चारण (H Sound) हुने १२ वटा स्वरहरु यो लिपिमा लिपिमा कतै पनि देखिदैन । साथै खाम भाषा र नेपालीमा उच्चारण हुने घ र छ पनि यो लिपिमा छैन, भोटेहरुले घ र छ को उच्चारण किन गर्न सक्दैनन भनेको त उनीहरुको उच्चारण मै घ र छ नहुदो रहेछ, केवल ग र च मात्रै हुने रहेछ । उच्चारण मै नभए पछि लिपिमा पनि हुने कुरा भएन । यसको प्रमाणका लागि म एउटा उदाहरण दिन्छु जस्तै: भोटेहरुले "घर" लाइ "गर" र "गर्छु" लाइ "गर्चु" भनेर किन भन्दा रहेछन भनेको त कारण यो पो रहेछ । त्यसैले तपाईले भन्नु भए झैं यसले खाम भाषाको सबै उच्चारणहरुलाई सम्बोधन गर्छ भन्ने कुरा सहि छ भन्ने मलाइ लागेन र यदि मगर खाम भाषा प्रतिस्थानले sambhota लिपिलाई official लिपि घोषित गरेको छ भने यो निर्णय गलत सिद्ध हुनेछ !

[@kiranbudhamagar2097]

@@Lugumyals kham magar haru lay pani Ghar Lai Ghar nai vanera ucharan garna sakdaina Ghar Lai gar vanxa ra ghoda(horse) Lai pani ghoda Vanna sakdainan gora vanxan . Chhu Lai jati sudda sita chhu nai vanxu Vane ni chu nai huna janxa . Tapai lay khas Vasa janera yesko prabhab lay gha ra chha ramro sita ucharan garna jannu vayo vandaima gawma basne khas Vasa ko kha pani najanne lay Tapai lay vane jasto ucharan garna jandainan . Kham magar prathisthan ra käike poike vhasa kaa bigya haru lay gahero adyan paxi nai sambhota lipi Lai officially manyata diyeko ho . Tapai lay devnagari lipi Lai jati kham Vasa sita jorna khoje ni sambhota lipi sita ko jasto gahero nikattata kaile garna saknu hudaina kina ki kham Vasa tibeto burman language family antargat ko auta Vasa ho .tesai lay devnagari lipi prayogmaa lyaunu vanda afnai family antargat ko afno Vasa Lai sametne lipi sambhota lipi prayogmaa lyaunu thik . Yo Kura sayad bachha lay ni mahasus garna sakxa . Ajai pani afno jiddi xodnu hudaina ra kham magar haru lay bharatiya lipi devnagari lipi Lai nai mannu parxa vannu hunxa vane mero vannu kei xaina . Sabai ko afno afno bichar hunxa . Thikai xa . Tara Kun sahi kun galat vanne kura lay farak parne ho.

[@Lugumyals]

सर्वप्रथम प्रतिक्रिया र सुझावको लागि धन्यवाद भाई ! १. तपाईले खाम भाषाको बारेमा कतिको गहिरो अध्ययन अनुसन्धान गर्नु भएकोछ त्यो त मलाइ थाहा भएन तर मैले चाँही धेरथोर अध्ययन अनुसन्धान गरेर यसलाई exercise पनि गरेकोछु र त्यसैको आधारमा बोल्ने र लेख्ने गर्छु । त्यसैले मेरा तर्क र तथ्यहरु reality र practical मा आधारित छन्। २. मैले तिबेतन लिपीमा घ र छ नहुदो रहेछ त्यसैले भोटेहरुले घ र छ को उच्चारण गर्न नसक्दा रहेछन भनेर एउटा टिप्पणी गरेको मात्रै हो तर तपाईले त कुरोलाई खाम भाषी मगरहरुले पनि घ र छ को उच्चारण गर्न सक्दैनन् भनेर जोड्नु भएकोले यसमा तपाइलाई म एउटा कुरा प्रस्ट्याउन चाहे। तपाइले दिनु भएको उदाहरण उच्चारण गर्न नसकेर होइन कि बोल्न नजानेर हो । यदि खाम भाषामा घ र छ को प्रयोग हुदैन भने रुने लाइ "घर्ने" भन्नु हुन्छ कि "गर्ने" ? रातोलाई "घ्यामो" भन्नु हुन्छ कि "ग्यामो" ? घाँसलाई "छि" भन्नु हुन्छ कि "चि" ? चिसो हुनेलाई "छेर्ने" भन्नु हुन्छ कि "चेर्ने" ? यसले खाम भाषामा घ र छ को प्रयोग हुन्छ भन्ने प्रमाणित हुदैन र ? के सम्भोट लिपिले यसलाई सम्बोधन गर्छ ? कि हामीले पनि घर्ने लाइ गर्ने, घ्यामो लाइ ग्यामो, छि लाइ चि, छेर्ने लाइ चेर्ने भनेर लेख्ने वा भन्ने हो र ? के यसरि लेख्दा खाम भाषा सहि तरिकाले लेख्न सकिन्छ ? यी त केहि उदाहरण मात्रै हुन् । यस्ता त कति भेटिन्छन कति । ३. मैले सम्भोट लिपि चलाउनु हुदैन भनेर पनि भनेको छैन । यसले खाम भाषालाई पूर्ण रुपले सम्बोधन गर्छ भनेर प्रमाणित गरेर चलाउनुस मात्रै होइन कि पाठ्यक्रमहरुमा पनि लागु गर्नुस त्यसमा मेरो कुनै आपत्ति छैन । किनकि म एक्लैले हुदैन भनेर भएन क्यारे । तर खाम भाषाको लागे यो कत्तिको पूर्ण र प्रभावकारी हुन्छ त्यो पनि विचार गर्नु होला । ४. देवनागरी लिपिलाई परिमार्जन गरेर चलाउने बारेमा मेरो धारणा कुनै रहर वा काम नपाएर गरेको होइन । बिसौ बर्ष खाम भाषालाइ सहि तरिकाले लेख्ने लिपिको पर्खाइ पछि कसैले केहि नगरे पछि some body has to do it भन्ने सोचेर केहि त गर्नु पर्यो भनेर मात्रै एउटा विकल्पको रुपमा यो अवधारणा ल्याएको हुँ । किनकि हाम्रो खाम भाषाको मलाई जत्तिको माया मोह छ त्यो अरुमा सायद त्यति नहोला । यसलाई कसरि उत्थान गर्न सकिन्छ भनेर करिब १० बर्ष पहिले यस बारेमा एउटा ब्याकरण लेख्न प्रयास पनि गरे तर यसलाई सहि तरिकाले लेख्ने लिपिको अभावले लेख्न एकदमै कठिन भएकोले करिब ३०-४० पेज लेखेर छोड्न बाध्य हुनु पर्यो । यता पुर्बी युरोपियनहरुले पनि अंग्रेजी अल्फावेटलाइ आफ्नो भाषा अनुकुल परिमार्जन गरेर चलाएको देखेर हामीले पनि देवनागरीलाई केहि परिमार्जन गरेर चलाएमा खाम भाषाको समस्या समाधान गर्ने देखेर मात्रै यो कुरा अगाडी सारेको हुँ। ५. जे कुरामा पनि भावनामा बगेर मात्रै हुदैन व्यवहारले के भन्छ त्यो महत्वपूर्ण हुन्छ । देवनागरी लिपि दक्षिण तिरको भयो भन्दैमा यसमा देवनागरीको के दोष ? भावनाले जतिसुकै उत्तर तिर सोचे पनि practical life ले त दक्षिण तिर कै सम्बन्धलाई बढी महत्व दिन्छ । यदि भावना अनुसार मात्रै चल्ने र धोतिहरुलाई देखि नसहने हो भने नून पनि भोटबाटै लिएर मात्रै खाए भयो नि, चामल र दाल पनि चीन तिरको मात्रै आयात गरेर खाए भयो । हाम्रो व्यावहारिक जीवनको ९०% बाह्य सम्बन्ध दक्षिण तिर निर्भर छ, त्यसैले भावना को कारणले धोतिहरु संग सम्बन्ध नै राख्न हुन्न भन्ने सम्भव छ त ? यदि सम्भव छ भने व्यवहारमा उतारेर देखाउनुस म स्वीकार्न तयार छु । होइन भने हरेक कुरालाई केवल भावनात्मक रुपले जोडेर मात्रै हेर्ने नगर्नुस । किनकि तपाईहरुले देवनागरीलाई मन नपराउनुको प्रमुख कारण यहि नै हो । तर तपाईहरुले यो कुरा बुझ्नु भएन कि देवनागरी लिपि भारतीयहरुको मात्रै नभएर नेपालीको पनि हो । त्यसैले हरेक कुरालाई भावनासित जोडेर मात्रै हुदैन भाई त्यसलाई व्यवहारमा लागु गर्न सकिन्छ कि सकिदैन र लागु गरे पनि कत्तिको उपलब्धिपूर्ण हुन्छ विचार गर्नु पर्ने हुन्छ । यस्तो कुरामा उमेरको हिसाबले तपाईलाइ भन्दा धेरै अनुभव संगालेको छु । त्यसैले एउटा संकीर्ण मानसिकताका साथ भावनामा बगेर मात्रै हुदैन अलिक wide मानसिकताका साथ reality के हो भन्ने बुझेर practical life लाइ मध्यनजरमा राखेर चल्दा राम्रो होला । यसलाई पनि मेरो जिद्दी भनेर नभन्नु होला । किनकि मैले यस्तै हुनु पर्छ भनेर पनि भनेको छैन । केवल एउटा बिकल्प र निकासको concept मात्रै अगाडी राखेको हुँ । ६. आशा छ यति भने पछि सबै कुरा क्लियर हुन्छ होला ! धन्यवाद !

[@kiranbudhamagar2097]

@@Lugumyals @BPG Magar kham Vasa bata sahi standard ucharan rune ( garne) correct ucharan ho patyar laudaina vane Janus gaw gharma khas Vasa nabujne baje buzu haru ko ucharan sunnus thaa paii halnu hunxa ra red color (gyamo) correct ucharan ho ghyamo hoina. Malai dachin tira ko lipi vayo vanera appati hoina hajur tyo lipi lay Vasa Lai Kati ko sametxa vanera sochnu parxa . Sambhota lipi pani ancient timema Tibet ko mahan bidwan lay bharat gayera nai lipi ko develop garera ayeka hun . Tyo bela naalanda biswo bidyalaya bishoww ko imp Buddhist University theyo . Malai daxin tira ko sabai kura man naparaune vane sambhota lipi lai ni suikar garthe hola ni hoina ra .? Kura vhawana ko hoina long lasting sochnu parxa . Bhawanama ko Kura garnu vayo teso vaye aile ko jamanma paint tishart Tai sut lay sansar khako xa Hami pani hamro traditional dress haru launa xordim na ta hai! Hunna ta?! Aile ko jamanma bhawanama bagera kina kham Vasa bolne kina yeslai samraxyan garne ? Yo kham vasa padera k Kam ? English ra khas Vasa Po padnu parxa Ani ko jagir pauxa vanera sabai Lai practically matra sochna thale k hola hajur ? Teslai lay vhawana ko mahatwo ni bujnu hola .🙏

[@gopalpoon65]

जेधो दाज्यु ! तपाईको प्रयास एकदमै राम्रो छ । धेरै धेरै धन्यवाद छ हजुरलाई । मैले निकै पहिले देखि नै इन्टरनेट मा खाम् मगर भाषा सिकाउने भिडियो खोज्दथें , तर पाउदैन थिएँ । तपाइको भिडियो हरु देखेर धेरै धेरै खुशी छु । यो भिडियो बाट धेरै शब्दहरु को उच्चारण र अर्थ थाहा पाउन सकिन्छ । खाम् मगर भाषाको खाम् मगर लिपि व्यवहारमा नआउन्जेल देवनागरी लिपि लाई नै व्यवहारमा ल्याउन अति नै जरुरि छ , नत्र कसरी भाषा सिक्ने, सिकाउने हैन र दाज्यु ? मेरो विचारमा अरु सबै कुरा एकदमै ठिक लग्यो तर स्ज र स्झ लाइ स्ज र स्झ नै लेख्नु उचित होलाकी , किनकि श र ष लाइ त सिधै स नै उच्चारण हुन जाने जसले गर्दा सिक्न सिकाउन झन् confusing हुने जस्तो लाग्छ । तर व्यवहारमा ल्याएत नहुने त हुदैन, भैहाल्छ नै । अझै यस्तै यस्तै खाम् मगर भाषा सिकाउने भिडियोहरु लिएर आउनुहोला दाज्यु । जस्तै daily life का वाक्य हरु , २ / ३ जना संग भएको कुराकानी subtitle मा देवनागरी लिपिमै मगर भाषा र नेपाली भाषा सहितको । जसले गर्दा भाषा सिक्न, सिकाउन र व्यवहारमा उतार्न धेरै धेरै सजिलो हुनेथियो । मलाई पनि खाम् मगर भाषा प्रति धेरै माया छ तर केहि शब्द हरु बाहेक बोल्न आउदैन , सिक्न लालयित छु र सिकाउन पनि । धेरै धेरै धन्यवाद दाज्यु । अझै धेरै भिडियो हरु बन्दै जाओस शुभकामना छ ।

[@Lugumyals]

सुझावका लागि धन्यवाद भाई ! स्ज र स्झ लाई जोडेर लेख्दा धेरै झन्झटिलो र असहज हुने भएकोले एउटा सग्लो अक्षरको बिकल्प रोजेको हो ! अहिले म खाम भाषाको परिचय र यसमा बिध्यमान कठिनाइहरुको बारेमा सबैलाई अवगत गराउने छु चरणमा छु ! यो चरण सकिए पछी ब्यावहारिक रूपमा प्रयोग हुने बिषयहरुलाई आधार बनाएर खाम भाषा सिकाउने भिडियो बनाउने छु ! प्रतीक्षा गर्नु होला !

[@kulmanbudha9753]

जेरो दाजु लाहुरे दाजु ❤

[@rudrapaija9485]

It’s good idea.

[@Lugumyals]

Thanks

[@Serurm]

जेधो दाज्यु बनै चाउ चि लिजे आउ गे मगर खाम पाङ्ने पैसिने गे मगर मापाङ्दे म्ह्येनाजे पार मगर राई कैदादे पनि आउ भासा जगेर्ना दोने ताई हैलेने जे बिचार चाउ लिजे 👍️👍️👍️

[@Lugumyals]

धन्यवाद लिस्जे भाई !

[@chanthapa7943]

Jhorle , Subha Mangalam......

[@DK-iw9jz]

Kham pang thik ucharan ku lagi lipi ye ami aabsyakta lije daju

[@imanthapa4111]

वापा लिपि छ कि नाई

[@Lugumyals]

छैन हजुर !