"Od Ofiary Efektu Lucyfera do Bohatera" - Philip Zimbardo

Zło polega na zamierzonym zachowaniu się w sposób, który rani, wykorzystuje, poniża, dehumanizuje lub niszczy niewinne jednostki - lub używaniu swojej władzy i siły systemowej, by nakłaniać lub dać przyzwolenie innym do działania, w ten sposób, w naszym imieniu.
(Efekt Lucyfera, s. 27)
Przemoc systemowa jest czymś zbliżonym do znanej z fizyki ciemnej materii, dokładnym przeciwieństwem przemocy subiektywnej. Chodź niewidzialna, musi być jednak brana pod uwagę, gdy próbuje się pojąć "irracjonalną" agresję grup czy jednostek.
(Przemoc. Sześć spojrzeń z ukosa. s. 6)
Możni z reguły nie wykonują sami najbrudniejszej roboty, podobnie jak mafia zostawia "spuszczanie łomotu" swoim sługusom. Systemy tworzą hierarchie dominacji, w których wpływy i komunikacja przebiegają z góry na dół - rzadko z dołu do góry. Jeżeli elita władzy chce zniszczyć wrogą nację, wykorzystuje ekspertów od propagandy do stworzenia programów nienawiści. Czegóż takiego potrzebują obywatele jednego społeczeństwa, by tak bardzo znienawidzić obywateli drugiego, by chcieć ich odseparować, dręczyć, a nawet zabić? Potrzebna jest do tego "nienawistna wyobraźnia", psychologiczna konstrukcja, która za pomocą propagandy zostaje zagnieżdżona głęboko w umysłach ludzi, przemieniając innych we "Wroga". (...) To wszystko dokonuje się za pomocą słów i obrazów (...) W obliczu rozpętanego publicznie strachu oraz zbliżającego się zagrożenia ze strony wroga, rozsądni ludzie postępują irracjonalnie, osoby niezależne działają w sposób bezmyślnie konformistyczny, a pacyfiści postępują jak wojownicy. Dramatyczne obrazy przedstawiające wroga na plakatach, w telewizji, na okładkach czasopism, w filmach i w Internecie odbijają się w zakamarkach układu limbicznego, prymitywnego mózgu wyposażonego w potężne emocje w postaci strachu i nienawiści...
(Efekt Lucyfera, s. 33)
Wielkie kryzysy prowadzą do prawdziwej tajemnicy Szatana, do jego najbardziej zdumiewającej mocy, jaką jest wyrzucanie samego siebie i zaprowadzanie ładu w ludzkich wspólnotach. (…) To za sprawą tego niebanalnego bohaterskiego czynu staje on się niezbędny, a jego władza pozostaje olbrzymia.
(Widziałem szatana spadającego z nieba jak błyskawica, s. 48)
Niewiedza pozwala każdemu trwać w złudnym przekonaniu, że ofiara jest naprawdę winna i już z samego tego powodu zasługuje na karę. Chcąc znaleźć kozła ofiarnego, nie można widzieć prawdy, a zatem nie można przedstawić ofiary jako kozła ofiarnego, lecz jako człowieka, który został słusznie skazany (…) Znaleźć kozła ofiarnego to nie wiedzieć, że się go znalazło.
(Początki kultury, s. 90)
Po prostu pokazaliśmy w pięćdziesiąt lat po oryginalnych badaniach Stanleya Milgrama, że nadal jako ludzie jesteśmy niebywale posłuszni, jeśli tylko ktoś wie, jak to posłuszeństwo w nas wywołać (...) Jest wielce prawdopodobne, iż zdecydowanie więcej zła w historii świata wyrządzili ludzi skrajnie posłuszni niż nieposłuszni.
(Posłuszni. O uległości wobec autorytetu w 50 lat po eksperymencie Milgrama, s. 218)
Zamiast dystansować się od osób oszukanych przez przypisywanie im negatywnych cech dyspozycyjnych - głupoty, naiwności - musimy zrozumieć, dlaczego i w jaki sposób ludzie podobni do nas zostali tak łatwo wyprowadzeni w pole. Wtedy będziemy w stanie oprzeć się oraz upowszechniać znajomość metod opierania się oszustwom i mistyfikacjom.
(Efekt Lucyfera, s. 430)
Nieposłuszeństwo jednostki musi zostać przełożone na nieposłuszeństwo systemowe, które wymusza zmianę w sytuacji lub w samej instytucji, a nie tylko w pewnych warunkach operacyjnych. Złe sytuacje aż nazbyt łatwo obracają na swoją korzyść intencje dobrych dysydentów lub nawet heroicznych buntowników, przyznając im medale za ich czyny oraz bony towarowe, by zachowali swe opinie dla siebie.
(Efekt Lucyfera, s. 438)
Kluczem do odporności jest rozwijanie trzech S: samoświadomości (self-awernes), wrażliwości sytuacyjnej (situational sensitivity) oraz sprytu (street smarts)
(Efekt Lucyfera, s. 432)
Poniżej kilka subiektywnie wybranych źródeł rozwijających wątki zarysowane w wystąpieniu Philipa G. Zimbardo:
0. lucifereffect.com/
1. "Efekt Lucyfera" - P. G. Zimbardo (W-wa 2017)
2. "Doktryna Szoku" - N. Klein (W-wa 2020)
3. "Początki kultury" - R. Girard (Kraków 2006)
4. "Widziałem szatana spadającego z nieba jak błyskawica" - R. Girard (W-wa 2002)
5. "Królestwo Boga w Tobie" - L. Tołstoj (Poznań 2021)
6. "O złośliwej dyskredytacji - M. Karwat (W-wa 2007)
7. "Przemoc. Sześć spojrzeń z ukosa" - S. Żiżek (W-wa 2010)
8. "Etyka codzienności - czy można być dobrym po prostu?" - R. Zarzycki (W-wa 2021)
9. "Mechanizm Rytualny" - Ł. P. Michoń (W-w 2015)