Stećci u Sandžaku: Nekropola "Divice", Vapa, Sjenica

Na 4 kilometra sjeveroistočno od Sjenice, u selu Donja Vapa u Divicama, na udaljenosti 500 metara od seoske škole, nalazi se nekropola stećaka. Sama srednjovjekovna nekropola nalazi se u sklopu savremenog groblja, odnosno pokraj njega, u južnom dijelu i zauzima prostor od nekih 30 do 40 ari.
Savremena nekropola, odnosno seosko groblje jasno je odvojena od srednjovjekovne, koja se u narodu još i naziva Grčko groblje. Sa sjeverne strane je naselje i krševito uzvišenje, a sa istočne potok i takođe uzvišenje. U neposrednoj blizini, a između dva uzvišenja koja razdvajaju dva sela, bošnjačko i srpsko, nalaze se 3 izvora.
Nekropola, koja je nesumnjivo najstarija na pomenutom prostoru datuje se u razvijeni srednji vijek. Čini je preko 70 kamenih ploča, koje nisu sve nužno stećci.
U centralnom dijelu groblja, a bliže granici sa seoskim savremenim grobljem, nalazi se utonuće, u kom se mogu uočiti ostaci objekta, za koji se smatra da je u pitanju crkva, i koja je datovana u 16. ili 17. vijek. Savremeno seosko groblje, nalazi se sjeverno od srednjovjekovne nekropole, i u njegovom sklopu nalazi se savremeni objekat, kapela.
Nekropola u Divicama više puta je bila predmet arheoloških rekognosciranja, opisivana je više puta kao nekropola stećaka.
Prvi put ju je opisao Šefik Bešlagić kao nekropolu stećaka u svom kataloško - topografskom pregledu početkom sedamdesetih godina. 1982. godine, u okviru arheološkog rekognosciranja okoline Sjenice, Minićeva i Vukadinova su opisale nekropolu i crkvu u njoj, dajući jasnije podatke o stećcima na ovoj nekropoli. Krajem 20. stoljeća vrši se uređenje nekropole uz nekoliko manjih arheoloških istraživanja, koja su obuhvatala i nekropolu stećaka, kao i dio sa usadnicima i krstačama. Pored toga istraženi su ostaci crkve, i čitava nekropola je očišćena i postala je jasno vidljiva.
Prema dosadašnjim saznanjima srednjovjekovnu nekropolu najviše čine horizontalni spomenici, preko 8o posto, koji nisu svi nužno, kako je već i rečeno, stećci. Jedan manji broj usadnika lociran je bliže savremenom groblju.
Ukupan broj horizontalnih spomenika, ogledanih u ştećcima, bilo sanducima, slemenjacima, ribljim leđima, preko obrađenih i neobrađenih ploča do amorfnih neobrađenih kamenih biljega, prelazi 70. Taj broj nije konačan jer istraživanja sistematska nisu do kraja sprovedena. Bešlagić je zabilježio 38 stećaka, od kojih su 30 ploče, a 8 sanduci, ali taj broj nije konačan, imajući u vidu da su zarasli i da nekropola nije do kraja istražena. Slemenjaci kojih ima više od 10, javljaju se često u formi ribljih leđa, dakle bez postolja i česti su na čitavom ovom području.
Stećci u Divicama su izrađivani od krečnjaka, kako ovi koje sa sigurnošću možemo nazvati stećcima, tako i oni koji to nisu. Spmenici su velikih dimenzija od 1.5 do 2 metra dužine, kako blokovi tako i amorfne ploče. Svi primjerci nisu istog stepena obrade. Neki su samo pritesani da dobiju oblik, a neki su jasno i jako kvalitetno obrađeni.
Tu se ističu sanduci pravougaonih osnova, bez postolja, koji su oblika kvadra, zatim sljemenjaci, od kojih su neki utonuli u zemlju. Nekoliko naizgled amorfnih kamenih ploča, nakon detaljnijeg posmatranja mogu se smatrati antropomorfnim pločama, doduše primitivne obrade, gdje se dijelovi ljudskog tijela krajnje rudimentarno predstavljeni. Tu su i stećak koji je u jednom kraju završeni polukružnim lukovima, detaljno i jasno obrađen, ogromnih dimenzija.
Ukrašavanja su rijetkost, i skoro da ih u pronađenim stećcima nema. Tu se može izuzeti primjer stećka koji je u formi sanduka, sa gornje strane obrađen u obliku elipsoidnih koncetnričnih stepenika a na čijem je vrhu primjer plitke kamene plastike krstolike forme.
Detaljna arheološka istraživanja ne samo ove nekropole, već njenog odnosa i mapiranje onih iz okolnih sela, a koje su po formi slične, omogućila bi jasnije razumijevanje ne samo ovog fenomena, već i prošlosti i dinamike življenja cijeloga kraja. Rad na konzervaciji nekropole značajno bi poboljšao kulturni život kraja, i turističku ponudu.
Izvor:
Bešlagić, Š. 1971. Stećci, kataloško - topografski pregled, Sarajevo
Minić D., Vukadin O. 1982. Rezultati arheološkog rekognosciranja okoline Sjenice, u NPZ 6, Novi Pazar
Premović - Aleksić, D. 2014. Arheološka karta Novog Pazara, Tutina i Sjenice, Novi Pazar
www.snews.rs
SNews- Sva prava zadržana/All rights reserved
Za preuzimanje ili emitovanje ovog sadržaja ili njenog dijela kontaktirajte nas na: [e-mail]