Stećci u Sandžaku: Nekropole u Donjim Štitarima i Baletiću kod Novog Pazara

Jedna od najzanimljivijih nekropola staćaka u ovom projektu, a kao ambijentalna cjelina sigurno najzanimljivija, je nekropola stećaka u selu Donji Štitari, na lokalitetu koji je u narodu poznat pod nazivom Crkvina.
Lokalitet se nalazi iznad podgolijskog sela Donji Štitari, na elipsoidnom uzvišenju iznad posljednjih kuća, u gustoj šumi koja sakriva čitav lokalitet.. Kako su prve kuće jako blizu, same šume i nekropole, tako su mještani upoznati sa lokalitetom, iako rijetko ko od njih zalazi u to područje. Samo selo i generalno lokalitet nalazi se 15 kilometara sjeverozapadno od Novog Pazara.
Na dominantnom uzvišenju vidljivom sa svih strana, što sa drugih obronaka planine, što iz oba sela, a na površini od 20 dvadesetak ari, nalazi se nekropola sa nekoliko faza sahranjivanja, kao i ostaci malene crkve na samoj nekropoli, pri čemu je nekropola stećaka najstarija faza razvoja nekropole.
Lokalitet se može podijeliti na tri dijela, na grobove i crkvinu na uzvišenju, zatim na grobove na padini i zaravni, sjeverozapadno od uzvišenja, i na zapadni dio nekropole koji je dosta mlađi i koji se čitav nalazi na zaravni.
Na lokalitetu se nalazi nekoliko desetina vidljivih stećaka, preko 20, a konačan broj se može znati tek nakon detaljnog istraživanja. Pored stećaka koji se javljaju u formi ploča, sanduka i sljemenjaka, a postoji primjer i jednog stuba, pojavljuje se jedan izuzetno mali broj horizontalnih amorfnih ploča, te u novijoj nekropoli vertikalnih ili trodelnih spomenika.
Stećci su orijetnisani u pravcu sjeverozapad jugoistok, ili zapad istok, dok je jedan dio stećaka dislociran, korišćen u kasnijoj gradnji. Stećci su velikih dimenzija, od 1,70 metara i više u dužini, i preovladava forma sanduka, dok je dosta manji broj ploča i sljemenaka. U možda najstarijem dijelu nekropole, na samom uzvišenju, nalaze se ostaci manje crkve koja je velikim dijelom izgrađena od masivnih kamenih blokova pritesanih i obrađenih, tako da se najvjerovatnije radi o stećcima, dok se jedan od spomenika najvjerovatnije korisito za izradu časne trpeze. (Premović Aleksić, 2014)
Stećci su na ovoj nekropoli različito ukrašavan, i kao motivi najčešće se mogu vidjeti rozete, krstovi, geometrijski i cik-cak ukrasi, čak i floralni ili antropomorfni motivi. Na nekoliko sanduka imamo reljefne prikaze krstova, a jedan dio ima jednostavne vrpce i bordure.
Jedan interesantan stećak, koji se nalazi na samom sjevernom kraju nekropole, sanduk ravnih krajeva, čija je gornja strana polukružna ima u u ravnom kraju reljefni prikaz koji se može trostruko tumačiti. Najviše podsjeća na floralni motiv u obliku ljiljana kakvi se nalaze u istočnoj Bosni, ali istovremeno može biti rudimentarna antropomorfna predstava ili čak krst.
-Stećci u Baletiću (Gornja Trnava)
Lokalitet se nalazi u ataru sela Rajčinovića Trnava, ili Gornja Trnava, na samoj granici sa selom Baletiće. Narod lokalitet zove Gaj, Grčko groblje a danas najčešće Groblje u Baletiću. U okviru nekropole koja se uzdiže uzvišenjem, čiji je vrh jedna elipsoidna zaravan, nalaze se i grobovi iz sadašnjosti. Groblje je zaraslo u duboku hrastovu šumu, i nalazi se tačno iznad puta, a preko puta seoske škole. U ljetnjem periodu kada je vegetacija bujna, nekropola je skoro nevidljiva.
Najmanje ima stećaka, ukoliko se izuzmu ploče koje su urasle u zemlju i za koje se ne može sa sigurnošću utvrditi šta su. Međutim, stećci predstavljaju estetski najdragoceniji dio nekropole. Među njima dominiraju tri masivna, monolitna stećka.
Dva su u nizu jedan do drugog dimenzija preko skoro 180 sa 60 centimetara sa postoljem, dok im visina prelazi preko 60 centimetara. Jedan nema postolje. Imaju krov na dvije vode, a ukrašeni su predstavom krsta, koji je urezan sa zapadne strane stećka. Stećci predstavljaju pored horizontalnih ploča najstarije spomenike i mogu se datovati u 14. i 15. vijek, i javljaju se u formi koja se pojavljuje u cijeloj Bosni i Hercegovini. Pored njih ima nekoliko primjeraka tzv. „ribljih leđa“.
Zbog činjenice da je nekropola skoro nevidljiva od šume, za neko dodatno tumačenje potrebno je detaljno istraživanje lokaliteta.
...
Sva prava zadržana.
All rihgts reserved.
Kulturni centar Zambak, Novi Pazar 2021.