Рет қаралды 8,675
«Түркістан» сөзінің шығу тегі негізінде барша түркілердің түп атасы болып табылатын Түрктің есіміне барып тіреледі. Бұл түпкі атамыздың есімі Түрк болғандығы жайлы Шараф әд-Дин Әли Йаздидің «Тарих-и жахангир» кітабында егжей-тегжейлі баяндалған. Ондағы дерек бойынша, Жапастың сегіз ұлы болған302, олардың ең үлкенінің есімі «Түрк» еді. Содан оны «Әбу ал-Түрк», яғни «Түрктің әкесі» деп атаған және оның «Әбілжа хан» деген де лақап аты болған. Міне осы Түрк есімді ұлдан тараған ұрпақтардың барлығы «түркілер» деп аталады. Жапас Түрктің ұрпақтары тараған өңірлерде көшпенділік үрдісімен өмір сүрді. Ол дүниеден өткен соң адамдар өзара келісіп Түрк Жапасұлын өздеріне басшы етті. Түрк өте ақылды да әдепті және дарынды адам болған. Ол әкесінің иелігіне қарайтын барлық аумақтарды аралап шығып, өзіне өте ұнаған - Селенгей деп аталатын, ол жерде суы жылы шағын өзен ағатын, көптеген таулар мен мөлдір бұлақтар болған жерде қоныстанып, киіз үйлерін тігіп өмір сүре бастады. Негізінде киіз үй орнату оның ойлап тапқан өнертабысы болып табылады. Ал Селенгей деп аталатын өңір туралы айтар болсақ, оның атауы көптеген ғасырлар өте өзгеріске ұшыраған болуы керек. Сондықтан бұл өңірдегі өзенді Монғолиядағы Селенга өзенімен шатастыруға болмайды, өйткені ол үлкен өзен және оның су жылы емес. Біздің пікірімізше, бұл Селенгей өңіріндегі суы жылы өзен Түркістан облысына қарасты Төле би ауданындағы Қарасора өзені болуы мүмкін. Өйткені, ол жерде үш өзен (Сайрамсу, Қасқасу және Қарасора) бір жерде тоғысады. Қарасораның суы қысқы суықтарда ешқашан қатпайды және қыстың аязында буланып тұрады. Бұл өзеннің жанында XVII ғасырда Есім ханның ордасы болған. Археологтардың айтуынша, аталған орданың тарихы Есім ханның дәуірінен едәуір бұрын, яғни б.з.д. дәуірлерден бастау алуы мүмкін. Түркке әкесі Әбілжа ханнан өте үлкен иеліктер мұраға қалды және оның өзі де патша болғанынан кейін өз иеліктерінің аумағын әрі қарай кеңейтіп, олардың 302 «Біздің тарих» кітабында Жапастың тоғыз ұлы болғандығы айтылған. Дегенмен, ол дәуірден бері арадан 5000 жылдай уақыт өткендіктен бұл жайлы пікірталас жасау орынсыз. бәрі ұрпақтарына мұра болып қалды. Ол әділ де кәміл билік еткен патша болды, сөйтіп қол астындағы ел азаматтарына көп жақсылықтар жасады, сөйтіп оның билік дәуірінде халқы бейбітшілік пен мамыражай тірлікте өмір кешті. Сондай-ақ, түркілердің ең алғашқы мемлекеті де осы - Түрк есімді ұлдан бастау алады. Бұл жайлы «Тарих-и жахангир» кітабында «Жапастың ұлы Түрк Киумарстың заман дасы және түркі патшаларының ең алғашқысы еді. Ал Киумарс ажам (Парсы) патшаларының ең алғашқысы болатын. Түркістанда хандық түзімі мен мем лекетті басқару үрдісін Түрк енгізді. Сөйтіп белгілі бір мерзімде патша болып билік жасады» деген. Осы деректерден барша түркі халықтарының түп атасы Түрк Жапасұлы екендігі және ол мемлекет басқару үрдісіне хандық түзімін енгізгені, яғни хан басқаратын мемлекет құрғанын, сөйтіп Түркістан мемлекетінің ең алғашқы патшасы болғандығын аңғаруға болады.