Uitbergen, Sint-Pietersbandenkerk, luidklok

In 1722 werden 3 luidklokken voor de Sint-Pietersbandenkerk in Uitbergen gegoten. Het is onduidelijk of alle 3 door Joannes Pauwels gegoten werden, dan wel dat Joannes Pauwels alleen de grootste goot en de andere twee door een andere gieter. De grootste klok woog 500 ponden. In 1779 barstte een van de twee kleine klokken (ook hier is het onduidelijk dewelke precies). In 1785 besliste de bisschop dat ze op kosten van de parochianen moest hergoten worden. Beide kleine klokken werden samen hersmolten tot een enkele klok, die nu de grootste werd. De klok werd gegoten door Jean-Baptiste en Frans Wierinck met 547 1/2 pond klokspijs van de twee kleine klokken, met daarbovenop meer dan 300 pond bijkomend gefinancierd door de parochianen, zodat de nieuwe klok 887 1/2 pond woog. Het opschrift van deze nieuw klok was "Me fuderunt Joannes Baptista & Franciscus Wierinck ex sumptibus parochianorum de Uytbergen, anno 1785". Deze klok werd echter al in 1799 door de Fransen gevorderd en stukgeslagen, terwijl de klok uit 1722 achter een valdeur van de toren kon verstopt worden en zo gespaard bleeft. Het is deze klok die nu nog, als enige, in de toren hangt.
De Pauwelsklok van 1722 wordt aangegeven als een "sol naturel", maar onze klankanalyse geeft een fis2 + 23 cent, waarschijnlijk omwille van de definitie van de a die in de loop der tijden gewijzigd is. Het is zeer de vraag welke de toonhoogte was van de Wierinckklok. De verhouding van de gewichten suggereert een kleine terts tussen de twee klokken. Maar de Pauwelsklok heeft een uitzonderlijk zwaar profiel en daarmee een veel hogere toon dan normaal voor haar gewicht. We vonden klokken van Jean-Baptiste en Frans Wierinck in Kaprijke en Oosteeklo, en hoewel de profielen lichter zijn dan die van de Pauwelsklok, verschillen ze te veel om hierover iets te kunnen zeggen over het profiel van de klok van Uitbergen. Wel is waarschijnlijk dat het profiel van de Wierinckklok lichter was dan dat van de Pauwelsklok, en dat het tooninterval dus groter was dan een kleine terts. Met een licht profiel (zoals in Lembeke) zou dit een a1 kunnen geweest zijn, met een standaard-profiel een bes1 of een b1, met een zwaar profiel (zoals in Oosteeklo) een c2.
De Pauwelsklok heeft een uitzonderlijk zwaar profiel volgens onze klankanalyse. Dit schijnt een constante te zijn voor klokken gegoten door Joannes Pauwels. Een c1 met hetzelfde profiel zou 4050 kg wegen, tegen ongeveer 2300 kg voor een gemiddeld profiel. Onze schatting voor het gewicht uitgaande van de diameter en de klankanalyse geeft 175 kg, tegen 100 kg voor een klok met dezelfde toonhoogte en een standaardprofiel. Het opgegeven gewicht van 500 ponden lijkt ons wat overdreven. Met een Gents pond van 432 gram zou dit 215 kg opleveren.
De klok heeft een heel elegante vorm. Ze is wat dieper ingesneden dan het huidige standaardprofiel en iets minder hoog. In het opschrift zien we enkele eigenaardigheden. Zo is er een duidelijke spellingsfout in de naam van de gieter zelf: IOANNS, waar een klinker ontbreekt tussen de N en de S. Verder een Z die gespiegeld staat in het woord BALTHAZAR. Ook wist de gieter blijkbaar niet wanneer hij een U of een V moest zetten. Zo zien we op de klok zowel UAN als VAN en zowel VROUWE als VROVWE. Het is mij ook onduidelijk wat IOR betekent. Kan "Jonker" of "Jonkheer" zijn ?
We zien slijtage binnenin aan de zijkanten, meer dan aan de voor- en achterkant, wat er op wijst dat de klok gedraaid is. Nochtans zien we de medaillons wel voor en achter. Dit zou kunnen betekenen dat de klok gedraaid is, en later weer teruggedraaid.
De klokkenstoel heeft 2 banen, waarvan een leeg is, maar we zien wel inkepingen die erop wijzen dat er klokken in gehangen hebben. De inkepingen schijnen erop te wijzen dat de huidige klok iets meer naar het midden hing van de baan waar ze nu hangt, terwijl de twee andere klokken in de andere baan hingen. Helaas staat er geen jaartal op de klokkenstoel, maar het is goed mogelijk dat die nog uit 1722 dateert, gezien er sporen van 3 klokken in te vinden zijn.
Enige klok: Joannes Pauwels, 1722, 62.3 cm, "500 pond", fis2+23 (fa#4)
Klankanalyse: beiaardgent.be/frequencies_uit...
00:04 Sfeerfoto's
01:51 Foto's klok
03:07 Opschrift klok
03:15 Uurslag en luiden
07:01 einde
Met dank aan Willy Peelman voor het onthaal en de begeleiding in de toren, aan Mark De Martelaer voor de toestemming om de toren te bezoeken en voor de documentatie over de klokken, aan Jan Clinckaert om ons erop te wijzen dat er een Pauwelsklok hangt in Uitbergen, en aan Mira Henrike Sievert voor de hulp bij de opnames in de toren.