Vöktun náttúruverndarsvæða

Langtímavöktun á náttúruverndarsvæðum og öðrum svæðum sem eru undir álagi ferðamanna hófst 2020 og er samstarfsverkefni Náttúrfræðistofnunar Íslands, náttúrustofa á landinu, Umhverfisstofnunar, Vatnajökulsþjóðgarðs og þjóðgarðsins Snæfellsjökuls. Vöktunin var sett á laggirnar að frumkvæði þáverandi umhverfis- og auðlindaráðuneytis. Er þetta í fyrsta sinn sem svo margar stofnanir vinna sameiginlega að því að rannsaka og vernda náttúru landsins og móta heildræna vöktunaráætlun á landsvísu.
Einstök verkefni eftir landshlutum voru ákveðin af náttúrustofum, starfsmönnum þjóðgarða, starfsmönnum Náttúrufræðistofnunar Íslands og Umhverfisstofnunar og var ákveðið að leggja áherslu á að vakta: jarðminjar, gróður, fugla og spendýr (seli og refi).
Gerð var handbók með samræmdum vöktunaraðferðum og eyðublöðum sem hönnuð voru af faghópum á hverju sviði fyrir sig. Faghópar samanstóðu af sérfræðingum frá öllum samstarfsaðilum þessa verkefnis. Aðferðirnar samanstanda af bæði beinum mælingum á vettvangi en einnig var stuðst við myndvöktun. Samhliða hófst vinna við sameiginlegan gagnagrunn fyrir niðurstöður vöktunarinnar og er gagnagrunmunurinn hýstur á Náttúrufræðistofnun Íslands en vöktunaraðilar hafa beinan aðgang að grunninum, þvert á stofnanir.
Gagnasöfnun hefur aðeins átt sér stað í tvö sumur, 2020 og 2021, og því ekki hægt að sjá afgerandi breytingar í tíma og rúmi. Það eru þó vísbendingar um að ágengar plöntutegundir berist á hverasvæði með ferðamönnum og má þar nefna Hveravelli og Geysissvæðið sem dæmi. Einnig eru vísbendingar um að gróður taki hratt við sér þegar svæðum er lokað fyrir gangandi umferð ferðamanna og má þar nefna Gjánna í Þjórsárdal og Látrabjarg. Úr dýraríkinu má helst nefna að selir verða oft á tíðum fyrir áreiti ferðamanna við ljósmyndum þótt margir sýni þeim tillitssemi, þegar ferðamenn koma og nærri selunum eða gáfu frá sér of hávær hljóð. Einnig eru vísbendingar um að ferðamenn sem dvelja lengi við refagreni geti valdið því að foreldrar komi sjaldnar að greninu með fæðu eða til að gefa yrðlingum mjólk. Þetta getur haft neikvæð áhrif afkomu yrðlinga og jafnvel orðið til þess að þeir séu afræktir og drepist úr hungri.