Architektura dworców | Rzeczpospolita modernistyczna. Odc. 11.

Przed władzami odradzającej się po 1918 roku II Rzeczypospolitej, wśród licznych zadań politycznych i gospodarczych, była też konieczność ujednolicenia i scalenia trzech różnych systemów kolejowych odziedziczonych po zaborach. Trzeba było odbudować zniszczone w czasie wojny sieci transportu. Tworzono nowe linie kolejowe łączące miasta, wybudowano ponad 2 tysiące torów. Podjęto m. in. decyzję o rozbudowie linii średnicowej oraz magistrali węglowej łączącej górny Śląsk z Gdynią. Powstały też nowe dworce. W pierwszej dekadzie niepodległości były to obiekty w stylistyce tradycyjnej, w latach 30. w stylu modernistycznym.
Film dokumentalny opowiada o architekturze modernistycznych dworców kolejowych, lotniczych, autobusowych i morskim, wybudowanych w przedwojennej Polsce.
Jedną z najbardziej spektakularnych inwestycji, była budowa Dworca Głównego w Warszawie. Miał to być najnowocześniejszy tego typu obiekt w Europie. Na jego projekt ogłoszono dwa konkursy. Ostatecznie inwestycję rozpoczęto w 1932 roku według zwycięskiego projektu zespołu znanego architekta Czesława Przybylskiego. Wojenne losy tej budowli były tragiczne, jak i całego miasta. Niemcy wysadzili dworzec w powietrze.
Wiele innych dworców i infrastruktury kolejowej też uległo w czasie wojny zniszczeniu. Niektóre budynki zostały rozebrane już w okresie powojennym. Taki los spotkał w latach 90. stacje na trasie Warszawa-Mińsk Mazowiecki. W dokumencie odnajdujemy te dworce, które przetrwały i od niemal dziewięćdziesięciu lat służą podróżnym. Opowiadają o nich: prof. Zbigniew Tucholski, architekt Hubert Trammer oraz Michał Jerczyński z Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Kolei. Autorzy prezentują niepozorne, modernistyczne obiekty, o prostych bryłach i płaskich dachach, takie jak wzniesiony na linii radomskiej dworzec kolejowy w Piasecznie. Z addycyjnymi bryłami, elementami w stylu okrętowym, charakterystycznym dla międzywojnia klinkierem. Dworzec ten reprezentuje typowe dla modernizmu cechy. Prostą formę bryły ma również dworzec w Miechowie na linii do Krakowa. Inwestycje z Górnego Śląska - funkcjonalistyczne dworce w Szarleju Piekarach oraz w Będzinie - przywołuje natomiast Michał Jerczyński. Zaprojektowany przez gwiazdę przedwojennej architektury Edgara Norwertha dworzec w Będzinie, został zrewaloryzowany pod opieką konserwatora zabytków. Natomiast budynki stacyjne na linii otwockiej zostały wpisane do rejestru zabytków, dzięki staraniom miłośników tego dziedzictwa.
Komunikacja autobusowa i lotnictwo pasażerskie miały w międzywojniu mniejsze znaczenie. Powstawały pierwsze lotniska. Architekt Tomasz Lachowski przypomina ówczesne osiągnięcia w tej dziedzinie: terminal cywilny w Muchowcu, lotnisko cywilne na Okęciu w Warszawie oraz dworzec w Aleksandrowicach koło Bielska-Białej.
Wśród przedwojennych inwestycji rozwijających transport morski na uwagę zasługuje dawny pasażerski dworzec w Gdyni. Historię oddanego do użytku w 1933 roku dworca morskiego przedstawia w filmie historyk dr Marcin Szerle. Reprezentacyjna architektura i nowoczesne rozwiązania techniczne sprawiają, że budynek, mimo zmienionej funkcji, wciąż jest wizytówką portu i miasta Gdyni.
_____________________________________________________________________
reżyseria: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska
scenariusz: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska
współpraca reżyserska: Elżbieta Leszczyńska
zdjęcia: Agata Grzybowska, Karol Lindholm
fotografie obiektów architektury: Guy Ferrandis
zdjęcia dronowe: Maciej Chłopicki/Muwi- operator Krzysztof Kalisz, Michał Wiślicki, Maciej Szewczyk
grafika i animacje: Marcin Władyka
montaż: Robert Maciejuk
montaż dźwięku: Krzysztof Chodkiewicz, Arron Amo Travers, Patryk Banach
dźwięk na planie: Jan Leszczyński
dokumentacja: Natasza Rączka, Michał Pieńkowski
producent: Joanna Fido, kierownik produkcji: Jan Piotrowski
Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.
FidoFilm/NIAiU 2020, 32 min