Architektura sakralna | Rzeczpospolita modernistyczna. Odc. 12.

Film dokumentalny porusza kwestię poszukiwania nowej, modernistycznej formy architektonicznej dla polskich kościołów katolickich w dwudziestoleciu międzywojennym. Pojawiło się napięcie między tym czego oczekiwało państwo i architekci-moderniści, a oczekiwaniami tradycjonalistycznie nastawionych wiernych, chcących kościołów z historyzującą dekoracją, wpisanych w polski krajobraz kulturowy.
Architekt prof. Konrad Kucza-Kuczyński podkreśla, że sacrum posiłkuje się symboliką, a modernizm jej unikał. Modernizm upraszczał formy brył, rezygnował ze stosowania detali.
Jednym z elementów duchowego scalania narodu po zaborach było wznoszenie nowych kościołów katolickich, o charakterze wotywnym, w podziękowaniu za odzyskaną niepodległość i wygraną w 1920 roku Bitwę Warszawską. Wznoszono też kościoły garnizonowe przeznaczone dla wojska. Integrowano społeczności lokalne budując świątynie w nowych dzielnicach mieszkaniowych miast, w których powstawały parafie.
Autorzy filmu przypominają historie znaczących konkursów architektonicznych z międzywojnia.
Ważnym wydarzeniem był konkurs na kościół wotywny Św. Rocha w Białymstoku, który miał być podziękowaniem za odzyskanie niepodległości. Na konkurs wpłynęło 70 prac i był to triumf awangardy architektonicznej. Ostatecznie do realizacji wybrano projekt Oskara Sosnowskiego, który zaproponował wzniesienie świątyni nieawangardowej, ale oryginalnej. Zdaniem występującej w filmie historyczki sztuki prof. Małgorzaty Dolistowskiej kościół ma formę tzw. „rzeźby przestrzennej w stylu kryształkowym.
Przełomowe znaczenie, miał konkurs na projekt Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie. Zwycięski, niezrealizowany projekt autorstwa Bohdana Pniewskiego z 1931 roku na lata stanowił punkt odniesienia w polskiej architekturze sakralnej. Do rozwiązań zastosowanych w tym projekcie nawiązywali niektórzy architekci uczestniczący w konkursie na projekt Świątyni Opatrzności Bożej, zorganizowanym w III RP.
Inspiracją dla poszukujących nowej formy, polskich architektów stanowiło dzieło międzynarodowej architektury sakralnej - kościół Najświętszej Marii Panny w Le Raincy we Francji, zaprojektowany przez Augusta Perreta. Budowano świątynie o konstrukcjach żelbetowych i kontrastujących z nimi lekkich, ażurowych fasadach i wieżach. Przykładem takiej architektury był zrealizowany w 1939 roku Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej w Borku Fałęckim w Krakowie zaprojektowany przez architekta Tadeusza Ruttie. W podobnym duchu utrzymane są i inne świątynie, które wzniesiono w latach trzydziestych w nowych dzielnicach mieszkaniowych: na Żoliborzu, Kole czy w krakowskich Dębnikach. Służą wiernym do dziś jako dziedzictwo tego okresu, a o jakości architektury sakralnej decyduje to, czy się ona dobrze starzeje - podsumowuje architekt Anna Wierzbicka.
_______________________________________________________________________
reżyseria: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska
scenariusz: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska
współpraca reżyserska: Elżbieta Leszczyńska
zdjęcia: Agata Grzybowska, Karol Lindholm
fotografie obiektów architektury: Guy Ferrandis
zdjęcia dronowe: Maciej Chłopicki/Muwi- operator Krzysztof Kalisz, Michał Wiślicki, Maciej Szewczyk
grafika i animacje: Marcin Władyka
montaż: Julia Muszyńska
montaż dźwięku: Krzysztof Chodkiewicz, Arron Amo Travers
dźwięk na planie: Jan Leszczyński
producent: Joanna Fido, kierownik produkcji: Jan Piotrowski
Film wyprodukowany w ramach programu MKiDN „Niepodległa”, we współpracy z NIAiU
FidoFilm/NIAiU 2020, 32 min