ค่ายดับทุกข์ เรื่อง อานาปานสติโดยประสงค์ ตอนที่ ๕ - พุทธทาสภิกขุ

สาระโดยสังเขป
- เมื่อระงับจิตตสังขารได้ ก็จะได้รับความบันเทิง แล้วก็มีความพอใจ ศรัทธายินดี ศรัทธาในธรรมเป็นเครื่องดับทุกข์ เชื่อมั่นว่ามันมีความดับทุกข์ มีความดับทุกข์คือพระนิพพาน เมื่อรู้สึกหรือมุ่งหมายต่อสิ่งนี้มันก็บันเทิง มันก็ร่าเริง มันก็มุ่งหมายที่จะไปที่นั่นด้วยความพออกพอใจ
ดังนั้น ความบันเทิงนี้มีได้หลายระดับ แต่ไม่ใช่บันเทิงอย่างทางกามารมณ์ หรือบันเทิงไอ้พวกกิเลส นี้มันเป็นธรรมะบันเทิง
สมาธิชนิดที่จะเป็นอริยสัมมาสมาธิมี ๓ ลักษณะ
- ลักษณะที่ ๑ บริสุทธิ์ ไม่มีสิ่งเศร้าหมองรบกวน ไม่มีกิเลสรบกวน ไม่มีนิวรณ์รบกวน
- ลักษณะที่ ๒ สมาหิโต ตั้งมั่นเหมือนกับก้อนหินหนักๆ ไม่มีอะไรกวน มันก็ตั้งมั่น ก็จะเห็นสิ่งทั้งหลายทั้งปวงตามที่เป็นจริง ที่เรียกว่า ยถาภูตญาณทัสสนะ ถ้าไม่ตั้งมั่นมันไม่เห็นไม่เกิดญาณนี้ ถ้ามันตั้งมั่นมันก็เกิดเอง
ทำจิตให้เป็นสมาธิเถิดมันจะเกิดปัญญาเอง หากปัญญาย่อมมีแก่ผู้เคร่งฌานผู้มีฌาน ฌานย่อมมีแก่ผู้ปัญญา มันส่งเสริมแก่กันและกันกลับไปกลับมาอยู่อย่างนี้
การทำสมาธิมันก็มีที่อยู่ใน ๒ รูปแบบ อันหนึ่งสมาธิสำหรับเงียบสงบเป็นสุขไปเลย ไม่ต้องการรู้เห็นอะไรนั่นก็เป็นแบบหนึ่ง แต่สมาธิที่เราต้องการในที่นี้คือเห็นสิ่งทั้งหลายทั้งปวงตามที่เป็นจริง ไม่ใช่ไปหาความสงบสุขเยือกเย็นเป็นวันๆ ไปเสียเลยอย่างนั้น ไม่ก้าวหน้า ไม่ก้าวหน้า แต่มันก็มีประโยชน์อยู่เหมือนกัน มันมีความสุข หรือว่าเพราะมันมีความสุขชนิดนี้มันก็ช่วยให้ตั้งมั่นชนิดที่จะเกิดยถาภูตญาณทัสสนะ มันสงบระงับดี
- ลักษณะที่ ๓ คือ กัมมนีย แปลว่า สมควรแก่การกระทำการงาน การงานในที่นี้ก็หมายถึงทางจิต แต่จะให้ไปถึงทางกายทางวัตถุด้วยก็ได้ลองดูสิ
พอจิตเป็นสมาธิมันก็ควรทำการงานทั้งทางกายทางจิตแหละ
แต่ในการปฏิบัติธรรมนี่เรามุ่งหมายทางจิต จะทำหน้าที่การงานทั้งทางจิต แต่ถ้าอยากจะยืมไปใช้ในทางกายทางวัตถุก็ได้เหมือนกัน ไถนานี้ถ้ามีจิตตั้งมั่นเป็นสมาธิมันก็ทำได้ดีกว่า จะตำน้ำพริกแกงในครัวถ้าจิตมันตั้งมั่นก็ทำได้ดีกว่า จะจักรสานจะทอเสื่อถ้าจิตตั้งมั่นทำได้ดีกว่า ควรแก่การงานทำได้ดีกว่า
๓ ลักษณะที่จะต้องสังเกตกำหนดไว้ให้ดีๆ อันที่ ๑ สะอาด อันที่ ๒ มันก็สงบ สงบ อันที่ ๓ ว่องไว
คนโง่มันอาจจะคัดค้านอาตมาว่า ถ้าสงบแล้วจะว่องไวได้อย่างไร ถ้าสงบก็หยุดนิ่ง
สงบ มันหมายความว่ามันไม่มีอะไรรบกวนบีบคั้น มันคล่องตัว มันคล่องตัว มันเข้ารูป มันว่องไว ว่องไวในการจะคิด จะนึก จะจด จะจำ จะระลึก จะตัดสินใจอะไรมันก็ว่องไว ว่องไวไปหมด
ภาษาสากลคือภาษาฝรั่ง เค้ามีคำว่า active ซึ่งมันว่องไว activeness ซึ่งมันมีความว่องไว active มันไม่งุ่มง่าม มันไม่ซุ่มซ่าม มันไม่ต้วมเตี้ยม มันว่องไวในหน้าที่ จิต active ที่สุดพร้อมที่จะทำการงานที่สุด จะพูดให้ง่ายๆ ก็ฟังให้ถูกพร้อมที่จะทำงาน พร้อมที่จะทำงาน ความพร้อมที่จะทำงาน
ในภาษาบาลีมีสำนวนนิ่มนวลอ่อนโยน อ่อนโยนนิ่มนวลควรแก่การงาน อย่างนี้จิตไม่แข็งกระด้างจิตอ่อนไหวรวดเร็ว นิ่มนวลควรแก่การกระทำการงานทางจิต
พุทธทาสภิกขุ
ที่มา อบรมปฏิบัติจิตตภาวนา ค่ายดับทุกข์ ปี พ.ศ. 2533
อานาปานสติโดยประสงค์ (หมวด 3-4)
#อานาปานสติ #พุทธทาส #ค่ายดับทุกข์ #จดหมายเหตุพุทธทาส