İstanbul’da Unutulmuş bir Müze: Galatasaray Mekteb-i Tıbbiyesi Doğa Tarihi Müzesi (1835-1850)

Merkezine “insanın insan olmayanla etkileşimini” koyan “Yedinci Kıta” başlıklı 16. İstanbul Bienali’nin devam ederken İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Dr. Semih Çelik’i ağırladı.
Doğa tarihi müzeleri 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren imparatorlukların bilim ve kültür politikalarını belirleme ve göstermede önemli kurumlar olarak ortaya çıktılar. Erken modern dönemde imparatorlar için tasarlanmış, Fransa sefiri Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin “acayiphane” olarak adlandırdığı, “egzotik” ve “garip” objelerinin sergilendiği ufak odalar, 19. yüzyılda doğa tarihinin bir bilim dalı olarak kurumsallaşmasıyla birlikte araştırmaya yönelik bitki, hayvan, fosil ve mineral örneklerinin depolandığı, incelendiği ve sergilendiği araştırma merkezleri ve müzelere dönüşmüşlerdi. Bu kurumlar aynı zamanda dünyanın dört bir yanından, pek çok alanda çalışan bilim insanının, bürokratın ve farklı toplumsal grupların bir araya geldiği mekânlar haline gelmişti.
Oldukça kısa ömründe Avrupa’nın en önemli doğa tarihi müzelerinden biri olarak nitelenmiş olan Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ilk doğa tarihi müzesi, 1840’larda Galatasaray Mekteb-i Tıbbiyesi içerisinde faaliyet göstermişti. Bu kısa müze tecrübesi arkasında, büyük ölçüde unutulmuş, ancak insan-doğa-bilim ilişkisinin bu topraklardaki evrimine dair anlamlı hikâyeler bırakmıştır. Bu konuşma Osmanlı Arşivleri’nden ve Viyana’daki Naturhistorisches Museum arşivinden derlenen kaynaklar ışığında bu hikâyeleri yeniden değerlendirmeyi hedeflemektedir.
Semih Çelik doktora derecesini, 19. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’da iklim değişikliği, kıtlıklar ve imparatorluk-inşası üzerine yazdığı tez ile Floransa’daki European University Institute’tan 2017 yılında aldı. Genel olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun çevre tarihi üzerine çalışan Çelik, Koç Üniversitesi ve Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nde doktora-sonrası araştırmacı olarak 19. yüzyılda Batı Anadolu’da tarım tarihi ve Osmanlı İmparatorluğu’nda doğa tarihi müzeleri üzerine çalışmayı sürdürmektedir.

[@sevgierol6618]

:)