اصولِ عملیِ سلوکِ عرفانی در اندیشه مولانا(۱)، نکات مهم در مقدمه - از زبان ایرج شهبازی

فایل صوتی:
drive.google.com/file/d/1BwCJ...
--------------------------------
نکات مهمی که در مقدمه سلوک عملی عرفانی باید به آنها اشاره کرد:
- نکته اول:
به نظر مولانا راه سلوک باز است. کسانی هستند که فکر میکنند راه سلوک به سوی خداوند بسته است و انسانها توانایی ارتباط برقرار کردن مستقیم با خداوند را ندارند.
مولانا این سخن را قبول ندارند و به نظر وی تمام انسانها ارتباطی بی تکیُّف، بی قیاس و بی چگونه با خداوند دارند و ما نباید این راه مستقیم را ببندیم.
مولانا در این باب میگوید:
گویند آن کسان که نرفتند راه راست
ره نیست بنده را به جناب خدا دروغ
گویند رازدان دل اسرار و راز غیب
بی‌واسطه نگوید مر بنده را دروغ
گویند بنده را نگشایند راز دل
وز لطف بنده را نبرد بر سما دروغ
گویند آن کسی که بود در سرشت خاک
با اهل آسمان نشود آشنا دروغ
گویند جان پاک از این آشیان خاک
با پر عشق برنپرد بر هوا دروغ
- نکته دوم:
بحث نظر و عمل است. سلوک عرفانی یک مبانی نظری دارد و یک سری اصول عملی دارد وقتی انسان میخواهد سلوک عرفانی انجام دهد حتما باید یک سری مبانی نظری را در باره انسان و خداوند و جهان و اینطور مسایل فهمیده باشد تا بتواند بر اساس فهمی که در باره مسایل اصلی زندگی به دست آورده است سلوک کند. بعد از اینکه مبانی نظری و فکری را انسان به دست آورد بر اساس آن مبانی باید اصول عملی داشته باشد.
هر چه ما به قرن هفتم و هشتم و نهم نزدیک میشویم کتابهای عرفانی تبدیل میشوند به یک مجموعه ای از دستورالعمل ها در باره اینکه خانقاه چطور باید اداره شود چطور باید خرقه بپوشید و چطور سماع کنید چطور خرقه از استاد بگیرید چطور سر سفره بنشینید و چطور غذا بخورید چطور روزه بگیرید و چطور ذکر بگویید، شما در این نوع کتابها هیچ نوع بحث های عمیق در باره خدا و انسان و روح و جان و زندگی بعد از مرگ و عالم غیب پیدا نمی کنید در واقع بجای اینکه روی نظر کار بکنند روی تکنیک های عملی کار میکنند به نظر من از جایی که عرفان تبدیل میشود به مجموعه ای از دستورالعمل های سلوکی انحطاط آن هم آغاز میشود یعنی دیگر کاملا به یک تعدادی فرم و فنون تبدیل میشود و اگر شما به آنها عمل کنید رشد پیدا میکنید اما عمق پیدا نمی کنید. به همین دلیل خیلی خوب است که سلوک عرفانی هم از بعد نظری نیرومند باشد هم از نظر عملی.
مولانا از عارفانی است که با اینکه تلاش کرده کتاب تعلیمی بگوید یعنی مثنوی، اما بخش زیادی از صحبتهایش صرف دادن نگاه به ما شده چون به نظر مولانا انسان چیزی جز نگاه نیست و ما باید ببینیم نگاه و نظر ما نسبت به هستی چگونه است.
- نکته سوم:
در سلوک عرفانی کشش معشوق مهمتر است یا کوشش عاشق؟
آیا همه چیز به جذبه و کشش خدا بستگی دارد یا تلاش و کوشش ما هم در این میان ارزش و فایده ای دارد؟
حافظ میگوید کوشش عاشق فایده ای ندارد و آن چیزی که ارزش دارد کشش معشوق است:
تا که از جانب معشوق نباشد کششی
کوشش عاشق بیچاره به جایی نرسد
در جای دیگر میگوید:
به رحمت سر زلف تو واثقم ور نه
کشش چو نبود از آن سو چه سود کوشیدن
گرچه وصالش نه به کوشش دهند
اما نظر مولانا متفاوت است. از نظر وی خداوند همینکه ما را انسان آفریده و همینکه به ما ابزارهای عاشق شدن را داده و همینکه ما را طوری آفریده که میتوانیم خداوند را بشناسیم و با او وارد رابطه شویم به این معناست که خداوند رابطه را شروع کرده، از نظر مولانا آغازگر رابطه عاشقانه حتما خداوند است، او میتوانست ما را به گونه ای بیافریند که در ما میل سلوک به سوی خدا نباشد و میتوانست ما را به گونه ای بیافریند که ما نفهمیم عشق یعنی چه ولی همین که ما را با قابلیت عاشق شدن آفریده و آیه ها و نشانه های خودش را به ما نشان داده به این معناست که او رابطه را شروع کرده است.
به نظر مولانا ما باید کوشش کنیم تا جایی که میتوانیم، اگر میتوانیم عاشقانه و اگر نمی توانیم با تکلّف کوشش کنیم. تکلّف و تصنّع در عرفان بسیار نکوهیده است یعنی ما نباید از سر تکلّف و تصنّع امری را انجام دهیم، کار نیک و عشق و عرفان از ما باید به روانی آب بجوشد و بر وجود ما جاری شود، ما نباید با تکلّف زندگی کنیم. اما نظر مولانا این است که اگر عبادت و رفتن به سوی خدا و سلوک از درون شما نمی جوشد تلاش کنید با تکلّف این را بر خودتان هموار کنید بعد از مدتی به جایی می رسید که این تکلّف البته به روانی و راحتی تبدیل میشود. مولانا میگوید:
یک دو گامی رو تکلف ساز خوش
عشق گیرد گوش تو آنگاه کش
یعنی تلاش تکلّفی تو منتهی میشود به آنجا که عشق گوش تو را میگیرد و با خودش میبرد.
- نکته چهارم:
به نظر مولانا از همه راه ها برای رسیدن به خداوند باید بهره گرفت، هیچ راهی را نباید نیازموده گذاشت و نادیده از کنارش گذشت.
دوست دارد یار این آشفتگی
کوشش بیهوده به از خفتگی
کسی که واقعا دغدغه دارد نمی تواند بخوابد
--------------------------------
منبع :
کانال رسمی ایرج شهبازی
استادیار دانشگاه تهران، موسسه لغت نامه دهخدا
t.me/irajshahbazi
موضوع : اصولِ عملیِ سلوکِ عرفانی در اندیشه مولانا
ایرج شهبازی

[@salara5692]

بسیار مفید بود استاد عزیز 👌ممنون

[@alirezamansouri7495]

بسیار عالی

[@arashhakami201]

Kheyli amouzandeh bood dame shoma garm

[@azizghassab1657]

عرفان رو از کجا شروع باید کنیم به تنهایی ن در جمع امکان راهنمایی دارید؟