Ἀριστοτέλους, ῾Περὶ Ψυχῆς῾, Α´: Οἱ δύο ὁρισμοί καί οἱ δύο ἐντελέχειες τῆς ψυχῆς

Τίτλος Ὁμιλίας: «Ἀριστοτέλους, ῾Περὶ Ψυχῆς῾, Α´: Οἱ δύο ὁρισμοί καί οἱ δύο ἐντελέχειες τῆς ψυχῆς»
(Παραδόθηκε τὴν 9η Ἰανουαρίου 2024 στό Λαϊκό Παν/μιο/Ἑταιρεία τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ)
Εἰσηγήτρια: Ἄννα Μαρκοπούλου, Δρ Ἐπιστημῶν τῆς Ἀγωγῆς Παν/μίου Σορβόννης Παρισίων
Ἡ ἐπιλογή καθώς καί ἡ ἀπόδοσις τοῦ συνόλου τῶν χωρίων ποὺ ἀκολουθοῦν ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα στὰ νέα ἑλληνικὰ εἶναι τῆς εἰσηγήτριας.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΟΜΙΛΙΑΣ
Τό ἔργο «Περὶ ψυχῆς» τοῦ Ἀριστοτέλους ἀνήκει σέ μιά σειρά γνησίων ψυχολογικῶν συγγραμμάτων, μαζί μέ τήν ὁμάδα τῶν ἔργων πού εἶναι γνωστά ὡς «Μικρὰ Φυσικὰ». Στό ἔργο αὐτό ὁ φιλόσοφος ὁρίζει τήν ψυχή ὡς πρώτη «ἐντελέχεια», ὡς δύναμη καί «ἐνεργείᾳ πραγματικότητα» τοῦ σώματος. Μέ αὐτήν τήν ἔννοια, ἡ ψυχή εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τό σῶμα, ἐφόσον ἀποτελεῖ γι᾽ αὐτό τό σῶμα τόν σκοπό, τήν μορφή καί τήν αἰτία τῆς κίνησής του. Ἔτσι, ἡ ἴδια ἡ ὕπαρξη τῆς ψυχῆς ἐξαρτᾶται ἀπό τόν συνεχῆ δεσμό της μέ τήν ὕλη. Στήν ἀρχή αὐτοῦ τοῦ ἔργου ὁ Ἀριστοτέλης ἀναζητᾶ ποιός εἶναι ὁ κοινός λόγος τῆς ψυχῆς πού θά συνέδεε ὅλα τά ἔμβια θνητά ὄντα μεταξύ τους. Σέ αὐτό τό πλαίσιο, λοιπόν, ὁρίζει τήν «οὐσία» ὡς ἕνα «γένος» τῶν ὄντων, τήν ὁποία διακρίνει σέ τρία μέρη: τήν «ὕλη» πού εἶναι πάντοτε ἕνα «ἐν δυνάμει εἶναι» ἑνός ὁρισμένου διαιρετοῦ πράγματος· τό «εἶδος», πού μορφοποιεῖ τήν ὕλη καί, μέ αὐτήν τήν ἔννοια, εἶναι πάντοτε ἕνα «ἐν ἐνεργείᾳ εἶναι» ἑνός ὁρισμένου διαιρετοῦ πράγματος· καί, τέλος, τό «σύνθετο» ὁρισμένο διαιρετό πρᾶγμα πού προέρχεται ἀπό τά δύο προηγούμενα· αὐτό εἶναι τό τρίτο μέρος τῆς οὐσίας καί συγκροτεῖ ὁποιοδήποτε φυσικό σῶμα γύρω μας πού ἔχει «ἐν δυνάμει» ζωή. Στήν συνέχεια, ὁ φιλόσοφος διατυπώνει τούς δύο πρώτους ὁρισμούς τῆς ψυχῆς: Σύμφωνα μέ τόν πρῶτο ὁρισμό, ἡ ψυχή εἶναι πάντοτε «εἶδος» καί γι᾽ αὐτόν τόν λόγο ἡ ψυχή δέν εἶναι σῶμα. Τό σῶμα, ἀπό τήν πλευρά του εἶναι καί αὐτό «οὐσία», ἰσάξιο καί ἰσοδύναμο μέ τήν ψυχή, μέ τήν διαφορά ὅτι, ἐνῶ ἡ ψυχή εἶναι πάντοτε ἕνα «ἐν ἐνεργείᾳ εἶναι», τό σῶμα εἶναι πάντοτε ἕνα «ἐν δυνάμει εἶναι». Σύμφωνα μέ τόν δεύτερο ὁρισμό, ἡ ψυχή εἶναι ἡ «πρώτη ἐντελέχεια» ἑνός φυσικοῦ σώματος πού κατέχει «ἐν δυνάμει» ζωή. Σύμφωνα μέ τόν Ἀριστοτέλη, ἡ ψυχή ἔχει δύο ἐντελέχειες: Ἡ πρώτη εἶναι ἀτελέστερη και ὀνομάζεται «ἐπιστήμη», πού σημαίνει τήν κατοχή μιᾶς «ἐν δυνάμει» γνώσεως. Ἡ δεύτερη ἐντελέχεια πού εἶναι τελειότερη, εἶναι τό ἔργον τῆς ἐπιστήμης, δηλαδή ἡ «θεωρία» πού εἶναι ἠ ἐνεργοποίηση τῆς «ἐπιστήμης», δηλαδή τῆς «ἐν δυνάμει» γνώσεως. Ἐπίσης, ὁ φιλόσοφος διακρίνει τά φυσικά σώματα σέ αὐτά πού ἔχουν ζωή καί σέ αυτά πού δέν ἔχουν. Σέ αὐτό τό πλαίσιο, ὁ Ἀριστοτέλης ὁρίζει ὡς «ζωή» τήν δύναμη πού ἔχει ἕνα φυσικό σῶμα νά συντηρεῖται, νά ἀναπτύσσεται καί νά φθείρεται ἀφ᾽ ἑαυτού. Ἐδῶ ὁ Αριστοτέλης συμπλέει, θά λέγαμε, μέ τόν Πλάτωνα, στό μέτρο πού στόν πλατωνικό «Φαῖδρο» ὁρίζεται ὡς ἰδιαίτερο χαρακτηριστικό τῶν ἐμψύχων τό «ἔνδοθεν κινεῖσθαι», δηλαδή ἡ αὐτοκίνηση τῆς ψυχῆς, πού εἶναι, σύμφωνα μέ τόν Πλάτωνα καί ἡ προϋπόθεση, ἀλλά καί μιά ἀπό τίς ἀποδείξεις τῆς ἀθανασίας της.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΟΜΙΛΗΤΡΙΑΣ
drive.google.c...