Ἀριστοτέλους, ῾Περὶ Ψυχῆς῾, Β´: Ὁ τρίτος ὁρισμός τῆς ψυχῆς καί τά εἴδη της

Τίτλος Ὁμιλίας: «Ἀριστοτέλους, ῾Περὶ Ψυχῆς῾, Β´: Ὁ τρίτος ὁρισμός τῆς ψυχῆς καί τά εἴδη της»
(Παραδόθηκε τὴν 12η Μαρτίου 2024 στό Λαϊκό Παν/μιο/Ἑταιρεία τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ)
Εἰσηγήτρια: Ἄννα Μαρκοπούλου, Δρ Ἐπιστημῶν τῆς Ἀγωγῆς Παν/μίου Σορβόννης Παρισίων
Ἡ ἐπιλογή καθώς καί ἡ ἀπόδοσις τοῦ συνόλου τῶν χωρίων ποὺ ἀκολουθοῦν ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα στὰ νέα ἑλληνικὰ εἶναι τῆς εἰσηγήτριας.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΟΜΙΛΙΑΣ
Ὁ Ἀριστοτέλης ἀναδεικνύει τήν σημασία τοῦ «ὀργανικοῦ» σώματος γιά τήν ψυχή: Αὐτό εἶναι ἕνα φυσικό καί ὄχι τεχνητό σῶμα πού κατέχει «ἐν δυνάμει» ζωή. Ὅλα τά στοιχεῖα στήν φύση εἶναι ὀργανικά συνδεδεμένα μεταξύ τους καί τό ἕνα στοιχεῖο λειτουργεῖ ὡς «ὄργανο» γιά ἕνα ἄλλο. Ἡ φύση εἶναι ἕνα ὀργανικό ὅλον, τό ὁποῖο εἶναι ἡ εἰκόνα τῆς ἄρρηκτης σχέσης τῆς ψυχῆς μέ τό σῶμα, ἐφόσον ἡ ψυχή χρησιμοποιεῖ τό σῶμα ὡς «ὄργανον». Στήν συνέχεια, ὁ φιλόσοφος διατυπώνει τόν τρίτο ὁρισμό τῆς ψυχῆς. Ἀφοῦ ὅρισε τήν ψυχή ὡς τήν πρώτη ἐντελέχεια φυσικοῦ σώματος, προσέθεσε: «ὀργανικοῦ σώματος». Ἔτσι, λοιπόν, ὁ κοινός λόγος πού συνδέει ὅλα τά θνητά καί ἔμβια ὄντα μεταξύ τους, ἀναδεικνύεται ὅτι εἶναι ἡ ψυχή ὡς ἔμφυτη καί πρώτη ἐντελέχεια φυσικοῦ σώματος, στόν βαθμό πού, ὄχι μόνο μορφοποιεῖ, ἀλλά καί χρησιμοποιεῖ ὡς ὄργανο αὐτό τό φυσικό σῶμα στό ὁποῖο ἔχει δώσει ζωή. Ποιά εἶναι, ὅμως, ἡ σχέση τῆς ψυχῆς μέ τό σῶμα; Ἡ σχέση αὐτή μπορεῖ νά ἀναπαρασταθεῖ μέ τήν εἰκόνα τοῦ κυβερνήτη (ψυχή) πού κυβερνᾶ τό πλοῖο (σῶμα), τό ὁποῖο καί κινεῖ καί χρησιμοποιεῖ ὡς ὄργανο γιά νά διανύσει τό ταξίδι τῆς ζωῆς. Μέσω τῆς εἰκόνας αυτῆς, ὁ φιλόσοφος ἀναδεικνύει κάτι σημαντικό: Ὅτι ἡ ψυχή εἶναι στενά συνδεδεμένη μέ τό σῶμα, χωρίς νά ἀνήκει στό σῶμα. Ὑπό αὐτό τό πρίσμα, ὁ Ἀριστοτέλης διαφοροποιεῖται ἀπό τούς προηγούμενους φιλοσόφους, ἐφόσον ὑποστηρίζει ὅτι ἡ ψυχή δέν εἶναι οὔτε χωρίς σῶμα (σέ αὐτό τό σημεῖο διαφοροποιεῖται ἀπό τήν ἄποψη τῶν Πυθαγορείων καί τοῦ Πλάτωνος) οὔτε ὅμως εἶναι μόνο σῶμα (ἐδῶ διαφοροποιεῖται ἀπό τούς λεγόμενους «ὑλιστές» φιλοσόφους). Ἐπίσης, ὁ Ἀριστοτέλης προσάπτει στούς προγενέστερους φιλόσοφους ὅτι δέν προσδιόριζαν καθόλου τήν σχέση τῆς ψυχῆς μέ τό σῶμα καί κανείς ἀπό αὐτούς δέν ἔδωσε τήν δέουσα σημασία στήν ποιότητα τοῦ «ὑποδοχέα» τῆς ψυχής, πού εἶναι τό σῶμα. Μέ ἄλλα λόγια, κανείς ἀπό αὐτούς δέν προσδιόρισε τήν ποιότητα πού θά πρέπει νά ἔχει τό ὑλικό σῶμα, προκειμένου αὐτό νά «ὑποδεχθεῖ» τήν ψυχή. Ἀντιθέτως, ὁ Ἀριστοτέλης προσδιορίζει ὅτι κάθε ὕλη πού ἡ ποιότητά της εἶναι «ὀργανική», μέ ἄλλα λόγια, ἔχει «ἐν δυνάμει» τήν δυνατότητα τῆς αὐτοκινήσεως, ἔχει ἔμφυτη τήν ἐντελέχεια μέσα της, ἔχει μέ ἄλλα λόγια τίς λογικές ἐκεῖνες ἀρχές πού θά τήν καταστήσουν «ἐν ἐνεργείᾳ» ὕλη. Μέ αυτήν τήν ἔννοια, ὁ Ἀριστοτέλης δέν ὑποτιμᾶ τήν ὕλη, γι᾽ αὐτό καί ἀσκεῖ κριτική σέ ὅσους προγενέστερους φιλοσόφους ὑποτίμησαν τό σῶμα σέ σχέση μέ τήν ψυχή. Τέλος, ὁ φιλόσοφος ἀναλύει διεξοδικά τά δύο ἀπό τά τρία εἴδη ψυχῆς πού διακρίνει: Τήν «θρεπτική» ψυχή, πού εἶναι κοινή καί στά ζῶα (συμπεριλαμβανομένου τοῦ ἀνθρώπου) καί στά φυτά καί τήν «αἰσθητική» ψυχή, ἡ ὁποία χαρακτηρίζεται ἀπό «ὄρεξη» καί «κίνηση» καί εἶναι κοινή μόνο στά ζῶα (συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ ἀνθρώπου).
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΟΜΙΛΗΤΡΙΑΣ
drive.google.c...